33 il öncə 19 avqustda... QİYAM BAŞ TUTSAYDI...Qorbaçovu..
19 avqust Rusiya tarixinin ən mühüm, həlledici günlərindən biridir.
Bu gün, bəlkə də 7 noyabr (1917), 9 may (1945), 5 mart (1953), 14 oktyabr (1964) günlərindən də böyük tarixi əhəmiyyətə malikdir.
7 noyabrda bütün zamanların və dünyanın ən böyük imperiyasının təməli atılmışdısa, 19 avqustda həmin imperiyanın süqutu geridönməz səciyyə aldı.
9 mayda sovet dövlətini idarə edənlər nasist Almaniyası üzərində qələbə qazanmışdısa, 19 avqustda o qələbənin nailiyyətləri puç oldu.
5 martda SSRİ-nin idarə edənlər artıq hamını bezdirmiş rəhbərin – Stalinin sonunu gətirib, dəfn etmişdilərsə, 19 avqustda Kreml sakinlərinin Qorbaçova gücü çatmadı.
14 oktyabrda kompartiyanın rəhbərliyi sözləşərək, prosesi düzüb-qoşub idarə edərək, ölkəni uçuruma aparan baş katib və baş nazir Nikita Xruşovu Pitsundadakı istirahətindən geri çağırıb, hakimiyyətdən kənarlaşdıra bilmişdilərsə, 19 avqustda sözləşmiş ölkə rəhbərliyi dövləti uçuruma aparan Mixail Qorbaçovu Forosda (Krım) istirahətdə olduğu zaman devirə bilmədi.
Həmin o baş tutmayan, cəmi 3 günün içində süqut edən hərbi-siyasi qiyamdan bu gün 33 il keçir. Qiyama rəhbərlik edənlərin heç biri sağ deyil. Onlar da qoruyub saxlamaq istədikləri dövlət (SSRİ) kimi tarixə qovuşublar.
Fövqəladə Vəziyyət üzrə Dövlət Komitəsi (ruscada - Государственный комитет по чрезвычайному положению (ГКЧП) ) adlanan qiyama formal olaraq SSRİ-nin vitse-prezidenti Gennadi Yanayev rəhbərlik edirdi. Dəstədə baş nazir Valentin Pavlov, daxili işlər naziri Boris Puqo, müdafiə naziri Dmitri Yazov, DTK sədri Bladimir Kryuçkov da vardı.
Sonradan məlum oldu ki, qiyamın təşəbbüskarı və faktiki rəhbəri məhz V.Kryuçkov olub. O, digər qiyamçı rəhbərləri inandırıb ki, dövlət əldən gedir, onu xilas etmək üçün “ölkəni yiyəsiz qoymuş”, “müttəfiq respublikaları boş buraxmış” Qorbaçovu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq lazımdır.
Qiyam baş tutsaydı, FVDK-QKÇP hakimiyyətdə möhkəmlənsəydi, çox çəkmədən bir çox SSRİ respublikalarında (Ukrayna, Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova, Ermənistan, Latviya, Liyva, Estoniya) başlanmış xalq hərəkatları repressiya ilə boğulacaqdı.
Rusiyanın özündə də Boris Yeltsinin, Anatoli Sobçakın, Ruslan Xasbulatovun, Ramazan Abdullatipovun başçılıq etdiyi demokratik hərəkat da cəzasız qalmayacaqdı. DTK generalları çətin ki, onların kompartiyaya qarşı yeritdiyi düşmənçilik siyasətini bağışlayaydılar.
Qiyamçıların sonunu da elə Yeltsinin başçılıq etdiyi hərəkatçılar gətirdi. Onlar cəsarətlə meydana çıxdılar, xalqı səfərbər etdilər, irticaya müqavimət göstərdilər. Baş verənlərin SSRİ rəhbərinə qarşı qiyam cəhdi olduğunu anlayan partokratların bir hissəsi, hüquq-mühafizə orqanları işçilərinin yarısı mütərəddid vəziyyətdə qaldılar, xalqa qarşı silah işlətməyə cürət etmədilər, müvafiq əmrləri sabotaj etdilər, nəticədə qiyam cəhdi uğursuzluqla başa çatdı.
Əslində isə bu qiyam təkcə Qorbaçova qarşı deyildi. Bu, ilk növbədə SSRİ-nin təşkil edən 15 müttəfiq respublikanın 8-nin müstəqil dövlət olmaq niyyətinə qarşı düşünülmüşdü. DTK generalları anlayırdılar ki, müstəqillik hərəkatları getdikcə geridönməz xarakter alır, onu 19 avqustda durdurmasalar, sonra gec olacaq.
Ancaq əksinə oldu. Bəlkə də 19 avqustda qiyam cəhdi olmasaydı, SSRİ 1991-ci ildə yox, daha sonrakı illərdə dağılacaqdı. (Ola bilər, heç dağılmayacaqdı, başqa necəsə mövcudluğunu sürdürəcəkdi).
21 avqustda paytaxta qayıda bilən Qorbaçov qiyam rəhbərlərinin həbs etdirdi, sonra kompartiyanı buraxdı, müttəfiq respublikaların qiyama dəstək verən rəhbərləri ilə soyuq davranmağa başladı, özü də istəmədən qırmızı imperiyanın dağılması prosesinə re-start verdi.
1991-ci ilin dekabrında isə Rusiya, Ukrayna, Belaris rəhbərləri Belovej meşəsindəki iqamətgahda görüşərək SSRİ-nin tabutuna 3 mismar çaldılar.
Beləcə, 4 ayın içində o boyda imperiya dağılıb getdi. Yüz minlərlə insanın qanı bahasına qurulan, milyonlarla insanın repressiya edilməsi sayəsində möhkəmlənən dövlət elə onu idarə edənlərin işbilməzliyi, hakim ideologiyanın puçluğu nəticəsində süquta uğradı.
Maraqlıdır ki, Rusiyadan qopmaq (SSRİ-dən çıxmaq) haqqında təşəbbüsü ilk qaldıran Ermənistan ən sona qaldı. O biri 13 respublika müstəqil dövlət olaraq, öz müstəqil siyasətlərini yeridəndə yenidən Moskvanın paçasına yapışan Ermənistan yalnız indi-indi özünü müstəqil dövlət kimi aparmağa başlayıb.
Əslində SSRİ-ni dinc yolla qoruyub saxlamaq, demək olar ki, mümkün deyildi. Bir-birindən fərqli mədəniyyətlərə, yaşam və düşüncə tərzinə malik xalqları yalnız həbsxana qayda-qanunları ilə bir arada saxlamaq olardı. Onlara bir az azadlıq, asudəlik verən kimi, öz milli mənzillərinə dağılışacaqdılar. Elə də oldu. Bu gün inanmaq çətindir ki, Tacikistan və Latviya eyni ölkənin tərkibində olublar. Eləcə də digər respublikalar.
Hazırda postsovet məkanında gedən müharibə və münaqişələrin bir səbəbi də odur ki, 1991-ci ilin 19 avqustunda DTK-da mayor, kapitan, leytenant rütbəsində olan şəxslər indi mühüm postlardadırlar və o zaman generalların bacarmadığı işi bacarmaq, Rusiyanın tarixi əzəmətini bərpa etmək, onun böyüklüyünü qorumaq istəyirlər.
P.S. 1991-ci il avqustun 22-dən avqustun 29-dək FVDK rəhbərlərinin hamısı (Puqodan başqa – o, özünü güllələmişdi) həbs olundu, lakin 1992-ci ilin iyunundan 1993-cü ilin yanvarına kimi onların hamısı zaminə buraxıldı. 23 fevral 1994-cü ildə FVDK işi üzrə ittiham olunanlar, Yeltsinin etirazlarına baxmayaraq, RF-nin Dövlət Duması tərəfindən verilən amnistiya ilə cəzadan yaxa qurtardılar.
- Rüstəm Behrudi - Həmişə gəlib görürdüm ki, Mirşahin oturub kreslomda...
12 sentyabr 2024 21:16
- Əminik ki, Azərbaycan dövləti, nəhayət, Zakir Fərəcova və əlaltılarına ciddi dərs verəcək...
4 sentyabr 2024 13:13
- Rusiya Fransaya nota göndərdi
25 avqust 2024 16:53
- Elçibəyin vəfatından 24 il ötür
22 avqust 2024 11:51
- ADR üzvü, tanınmış iqtisadçı-alim Elşən Orucov namizədliyini GERİ GÖTÜRDÜ...
17 avqust 2024 18:15
- SON DƏQİQƏ! Mahmud Abbas Türkiyəyə gəlir
31 iyul 2024 19:54
- Priqojinin adamlarını qırırlar: 30 ölü - FOTO, VİDEO
28 iyul 2024 11:30
- Aralarındakı səs fərqi 1 %-ə endi
26 iyul 2024 10:04
- 150 il öncə İran şahı Rusiya və Qafqaza belə baxırmış
15 iyul 2024 23:32
- Yatmazdan öncə balqabaq tumu yeməyin 15 faydası
8 iyul 2024 00:58
- Afrikaya qar yağdı - ŞOK görüntülər VİDEO
22 sentyabr 20:55
- İranda üçgünlük MATƏM elan edildi
22 sentyabr 20:38
- Əsgərimiz həlak oldu
22 sentyabr 20:28
- Milli Məclisin yeni sədri bu tarixdə seçiləcək: İki deputat daha şanslıdır - ADLAR
22 sentyabr 15:32
- Türk dünyasının ilk HAKIM qadını: Repressiya maşını Mühlisə Bubini necə məhv etdi
22 sentyabr 15:21
- Allahşükür Paşazdə Moskvada mühüm görüşlər keçirir
22 sentyabr 14:18
- Kremlin zəhərlədiyi Sibir dissidenti Kara Murza - Putin rejim qəfil dağılacaq
22 sentyabr 13:55
- 26 barmağı olan qız uşağı doğuldu - FOTO
22 sentyabr 13:12
- İranda mədəndə PARTLAYIŞ - 30 ölü - Foto
22 sentyabr 12:28
- MÜSƏLMANLARIN VATİKANI yaradılır
22 sentyabr 12:15
- Merilin Monronun öldüyü gecənin səs yazıları - KENNEDİNİN SİRRİ
22 sentyabr 11:48
- İNSAN ÜRƏYİ YEYƏN manyak doğulduğu KƏNDƏ QAYITDI
22 sentyabr 11:33
- Yazıçı Anar və Rəşad Məcid Elza Seyidcahana XƏBƏRDARLIQ ETDİLƏR - FOTO
22 sentyabr 11:18
- Pezeşkian Nyu-Yorka gedir
21 sentyabr 22:27
- Blinken İlham Əliyevi TƏBRİK ETDİ
21 sentyabr 21:57
- İlham Əliyev və Nikol Paşinyan yenidən Berlində görüşəcək?
21 sentyabr 21:50
- Rusiyada azərbaycanlı kişi rus arvadını 19 bıçaq zərbəsi ilə öldürdü
21 sentyabr 21:30
- Cəsədi yox etməsəm, oğlumu öldürəcəyini söylədi - Narin cinayətində ŞOK İFADƏ
21 sentyabr 21:24
- Ət ÇOX BAHALAŞACAQ – Bu TARİXDƏN- -ÖLKƏDƏ QOYUNLARIN SAYI AZALIR
21 sentyabr 21:18
- İlqar Məmmədov siyasətdən getdi
21 sentyabr 20:34
- Milli Məclisin ilk plenar iclası bu tarixdə keçiriləcək
21 sentyabr 20:24
- Region ölkələrində NƏ QƏDƏR MƏHKUM VAR ? – Tam siyahı
21 sentyabr 18:04
- Prezident Sərəncam imzaladı
21 sentyabr 17:51
- Konstitusiya Məhkəməsi YENİ DEPUTATLARI TƏSDİQ ELƏDİ - SİYAHI
21 sentyabr 17:34
- Deputat parlamentdəki iş otağına fahişə çağırdı - İNTİM VİDEO...
21 sentyabr 16:47
- Hərbi müstəntiq ərim başıma silah dirəmişdi - deyən qadın cəzalandırıldı
21 sentyabr 16:27
- Qarabağ Universitetindən FOTOLAR
20 sentyabr 15:52
- Nazirlik 1 ƏDƏD ŞAGİRD PARTASI-nın TƏMİRİNƏ 106 MANAT xərcləyəcək
20 sentyabr 15:09
- Amerikalı qadın - KÖPƏK BALIĞI mənim ayaqlarımın arasından tutdu....
20 sentyabr 14:52
- Tanınmış ziyalı Baş Prokurora MÜRACİƏT etdi
20 sentyabr 14:42