150 il öncə İran şahı Rusiya və Qafqaza belə baxırmış
1874-cü ildə İran şahı Nasirəddin şah Qacarın Rusiya, Qərbi Avropa və Qafqaza bir il əvvəlki səyahətini əks etdirən səfər gündəliyi ilk dəfə ingilis dilində çap edilib. Bu, İran şahının bu qəbildən olan ilk səyahəti idi.
Əsasən, şahın öz dilindən yazılmış gündəlikdən İranın transformasiyasında müəyyən rolu olmuş bu səfərin detallarını dərc edib. Yazıya əlavə edilən fotolarsa həmin məkanlarda təxminən şahın səfəri ilə üst-üstə düşən zamanlarda çəkilib.
Rusiyanın cənubundakı Volqa çayı üzərində şəhər
"Allaha şükür olsun, biz açıq dənizdən çıxıb böyük cazibəsi olan Volqa adlı çaya daxil olduq. Bu çay çox genişdir. O qədər genişdir ki, adi muşket gülləsi bu sahildən o birinə keçə bilməz", - Nasirəddin şah 1873-cü ilin mayında İrandan çıxıb Xəzər dənizini keçərək Rusiya İmperiyasını ilk dəfə gördüyü zaman belə yazıb.
"Hər kənddə kilsə…"
"Hər kənddə bir kilsə tikilib. Çox gözəl və əzəmətli. Bu kəndlərin sakinləri peşəcə balıqçıdır", - şahın Rusiyada adi xalqla bağlı ilk təəssüratı belədir.
Şah yazır ki, bəzi kəndlərə yaxınlaşdıqları zaman "sakinlər çay sahilinə tökülüşüb "Ura!" deyə qışqırmağa başladılar".
Şah qeyd edir ki, Volqa çayı üzərindəki şəhərin meri ənənəvi hədiyyə olan duzla çörəyi gətirəndə məcməyinin üzərində onun gəlib çatdığı tarix oyulmuşdu.
Trans-Sibir magistralında buxar qatarı
Şah və onu müşayiət edənlər Rusiyanın cənubundan sonra səyahətini qatarla davam etdirib. Göründüyünə görə, bu, şah üçün yeni təcrübə imiş.
"Qatarın sürəti elə idi ki, biz uçan qağayıları ötüb keçdik", - Nasirəddin şah təəccüblə yazır.
Göründüyünə görə, şah dəmiryola aid terminləri ilk dəfə Rusiyada öyrənib.
""Stansiya" qatarların dayandığı, təkərlərinin yağlandığı və sərnişinlərin qəhvə və qəlyanaltı götürdüyü yerdir", - yenə şahın qeydidir.
Gündəliyin başqa bir yerində isə o, qatarla keçdikləri tuneli "dağın içində oyuq" adlandırır.
Qatar Moskvaya çatanda səfərin rəsmi hissəsi başlayıb. Burada öz rəsmi uniformalarını geyinən şah və onu müşayiət edənlərə Kremli göstəriblər, daha sonra isə, göründüyünə görə, onları Böyük Teatra dəvət ediblər. Burada onlar ilk dəfə baletlə tanış olublar.
Moskvada Böyük Teatr. 1883
"Bu rəqs tamaşasına balet deyirlər"
"Pərdə qalxdı və qəribə bir dünya peyda oldu. Çox sayda qadın rəqs etməyə başladı. Bu rəqs tamaşasına balet deyirlər, yəni danışıqsız tamaşa və rəqs".
O yazır ki, bu incəsənət növünün özəlliklərini "təsvir etmək mümkün deyil".
Sankt-Peterburqda şahın gündəliyi diplomatik şəkil alır. Burada o, çar II Aleksandr ilə görüşür. O, çarı "hündür qamətli və əzəmətli, danışığı ağır, yerişi isə əzəmətli" olan adam kimi təsvir edir.
Şah iki monarx arasındakı söhbət haqda çox detal vermir və onu sadəcə "uzun və xoş" adlandırır.
Belə görünür ki, Sankt-Peterburqda gördüyü teatr tamaşaları şaha Moskvada gördüyü baletdən daha ədəbsiz təsir bağışlayıb. O, bir aktrisanı "Tayt geyinmiş, arxası və ayaqları açıq gonbul qadın" adlandırır və onun səhnədə yerə düzülmüş yanan şərab şüşələri arasında velosiped sürdüyünü yazır.
"Axırda o, velosipeddən yerə yıxıldı və ətəyi alışdı", - şah belə yazır.
Sankt-Peterburqda Müqəddəs İsaak kafedralı
İran şahı Peterqofa bir ayrı heyran qalıb
Peterqof imperatorun Sankt-Peterburq ətrafındakı dəbdəbəli iqamətgahıdır.
"Bura cənnət kimi bir yer idi", - şah yazır. Gündəliyin bu hissəsində o, Fin körfəzi boyunca uzanan yaşıl xiyabanları və fontanları detallı təsvir edir.
Mayın 29-da şah Qərbə doğru yola çıxaraq, bugünkü Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İsveçrə, İtaliya, Yunanıstan və Türkiyəni gəzib. İrana geri dönəndə isə Gürcüstandan keçib.
Şah gəmi ilə Gürcüstanın qərbində yerləşən Potiyə çatar-çatmaz, ildırım onun gəmisindən cəmi bir neçə metr aralıda "bir neçə min topun çıxara biləcəyi gurultu ilə" dənizi vurub.
Gürcüstanın sahilində şahı "müxtəlif tayfa və millətlər" salamlayıb. Onların arasında çərkəzlər, ləzgilər, ermənilər, gürcülər, Dağıstan müsəlmanları və şahın heyran qaldığı etnik qrup - minqrellər də olub.
Minqrel döyüşçülər
"Bu bölgə Açıqbaşlar ölkəsinin bir hissəsidir", - deyə şah minqrellər haqda yazır. "Açıqbaşlar ölkəsi sakinlərinin hamısı başıaçıq gəzir. Qadınlar, kişilər, yaxud uşaqlar heç vaxt başlarına papaq qoymazlar".
Ancaq az sonra mətnin bir başqa yerində şah bu iddiasına zidd olaraq, minqrel döyüşçülərin başlarına "çalma kimi" qırmızı parça doladıqlarını, qurşaqlarında tapança və iri bıçaq gəzdirdiklərini yazır: "Onların geyimi buna görə Fransadakı zuavların və Hindistan tayfalarının geyiminə bənzəyirdi, ancaq muşketləri Tula zavodunda düzəldilmiş iynə tüfəngi idi".
"Bu şəhər bərbad və çirkli idi"
Avqustun 29-da şah qatarla Tbilisiyə çatır. Göründüyünə görə, şəhərin görünüşü onun xoşuna gəlir.
"50 il əvvəl bu şəhər bərbad və çirkli idi", - o, belə yazır. Ancaq özünün doğulmasından da əvvəl şəhərin necə göründüyünü haradan bildiyini yazmır. "İndi isə tədricən xüsusi evlər və ictimai binalar, məktəblər…, daş döşənmiş geniş küçələr salınır".
Daşqından sonra Tbilisi
Potidə olduğu kimi, Tbilisinin də fars, gürcü, rus, dağıstanlı, çərkəz, alman və ermənilərdən ibarət etnik tərkibi şahı təəccübləndirib.
İndi olduğu kimi, o zaman da Gürcüstanın meyvəsi keyfiyyəti ilə seçilirmiş. Şah qarpız, üzüm və armudu ayrıca vurğulayıb, Tbilisinin xiyarını da unutmayıb.
"Tbilisidən çıxar-çıxmaz, yolun heç bir tərəfində insan işinin zərrəcə izi yox idi. Göz gördüyü qədər hər yer ürəksıxan düzlər və qonur dağlar idi", - şah yolun Tbilisidən Ağstafaya qədər olan hissəsini belə təsvir edir.
Şah "Şəmkür"ə qədər olan ərazilərdə türk Şəmşəddinli tayfasının yaşadığını, Şəmkirdə bu tayfanın yaşadığı ərazilərin bitdiyini qeyd edir.
"Gəncə şəhəri bağlarla əhatə olunub, ancaq şəhərin içindəki evlər yoxsul və miskindir", - o gileylənir.
Gəncənin ruslar və ermənilər yaşayan məhəlləsində şah Gəncə canişininin təşkil etdiyi "təpənin başında çox miskin bir kirayə ev" adlandırdığı mənzildə qalıb.
Şamaxıda şah din xadimləri, şəhərin zəngin və nüfuzlu şəxsləri ilə görüşür. O, cəmi bir neçə il öncə baş vermiş zəlzələdən söz açır və, ümumiyyətlə, bu ərazidə zəlzələlərin tez-tez baş verdiyini qeyd edir.
Nasirəddin şahın səfər gündəliyinin İngiltərədə çap olunan bu nəşrində Azərbaycandakı yer adları yetərincə dəqiq göstərilib.
Bakı
"Bu cür bölgə üçün yaxşı addır"
"Bakıya gedən yol başdan-ayağa quru və bərbad idi. Düz və dağlar bizim heç vaxt görmədiyimiz və eşitmədiyimiz qədər quru və bərbad idi. Bu gün yolumuz "Dəfn quyusu" adlanan yerdən (güman ki, söhbət Qobustandan gedir. Orijinal kitabda yerin dəqiq adı çəkilmir. – tərc.) keçib. Bu cür bölgə üçün yaxşı addır", - o yazır.
Şah gəmi ilə vətənə yola düşməzdən əvvəl çox qısa müddət Bakıda dayanıb. Şəhər rəsmiləri onu yaxşı qarşılayır, Bakı əhalisi isə şah və ətrafını görmək üçün toplanır.
AzadlıqRadiosunun müxbiri Amos Çapplın yazısında deyilir ki, bir neçə imperiyanı əhatə edən və Nasirəddin şahda böyük təəssürat oyadan bu səyahət diplomatik uğur kimi görülür. O, İrana dönməsindən az sonra Tehran yaxınlığında kiçik dəmiryolun tikintisinə başlayıb.//Mənbə: AzadlıqRadiosu
- BAKCELL BMT-nin Qlobal Sazişinə qoşulub
18 oktyabr 2024 17:39
- Milli Məclis Prezidentlə xanımına təbrik məktubu ünvanlayıb
18 oktyabr 2024 11:37
- Azərbaycanda REFENDUM-la bağlı YENİ XƏBƏR
18 oktyabr 2024 11:24
- Aİ liderləri Gürcüstanın ittifaqa daxil olmasını dayandırdılar
18 oktyabr 2024 10:58
- Vüqar Zeynalov Bərdədəki əməllərini indi də Gəncədə davam etdirir...
17 oktyabr 2024 18:56
- Misir Mərdanov görün niyə AĞLADI - VİDEO
17 oktyabr 2024 17:41
- Xaricdən 9,5 manata gətirilən kərə yağı marketlərdə 20,9 manata satılır
17 oktyabr 2024 16:24
- Tarix müəllimi faciəli şəkildə həlak oldu: Sevgilisi HƏBS EDİLDİ
16 oktyabr 2024 21:50
- Pezeşkian səfirliyimizə hücumdan danışdı
15 oktyabr 2024 10:36
- Azərbaycanla bağlı səhvlərimiz olub... - Pezeşkian
15 oktyabr 2024 02:37
- BAKCELL BMT-nin Qlobal Sazişinə qoşulub
18 oktyabr 17:39
- Biləcəri bələdiyyəsinin külli miqdarda borcu var - Deputat silinməsini təklif etdi
18 oktyabr 17:28
- Bələdiyyələrin sayı kəskin azaldılır - 1606-dan 685-ə düşür
18 oktyabr 17:15
- Milli Məclis Prezidentlə xanımına təbrik məktubu ünvanlayıb
18 oktyabr 11:37
- Azərbaycanda REFENDUM-la bağlı YENİ XƏBƏR
18 oktyabr 11:24
- Aİ liderləri Gürcüstanın ittifaqa daxil olmasını dayandırdılar
18 oktyabr 10:58
- Bu gün Azərbaycanın Müstəqilliyinin Bərpası Günüdür
18 oktyabr 10:51
- Millət vəkili Əli Məsimli AZƏRİQAZ-ın baş direktoru Azər Məmmədovla görüşüb..
17 oktyabr 21:42
- Azərbaycanda yeni ORDU qurulur! Bu şəxslərin əsgərliyi ilə bağlı QƏRAR verildi...
17 oktyabr 19:34
- Vüqar Zeynalov Bərdədəki əməllərini indi də Gəncədə davam etdirir...
17 oktyabr 18:56
- Misir Mərdanov görün niyə AĞLADI - VİDEO
17 oktyabr 17:41
- Xaricdən 9,5 manata gətirilən kərə yağı marketlərdə 20,9 manata satılır
17 oktyabr 16:24
- Prezidentdən SƏRƏNCAM - Bu qurum LƏĞV EDİLDİ
17 oktyabr 15:58
- Bakıda bu bələdiyyələr birləşdiriləcək - SİYAHI
17 oktyabr 14:52
- Ağsu sakini 1 QUTU SİQARETƏ görə 3,5 İL HƏBSDƏ yatacaq
17 oktyabr 12:22
- Vasif Talıbovun şirkətinin 10 MİLYONDAN ÇOX vergi borcu var
17 oktyabr 12:09
- İlham Əliyev COP29-a hazırlıqla bağlı görülən işlərlə tanış olub
17 oktyabr 11:56
- Prokuror sevgilisinin 5 sevgilisini TUTDURDU
17 oktyabr 11:41
- MİNAtəmizləyənlərə də ŞƏHİD statusu verilə bilər VİDEO
17 oktyabr 10:48
- Cəbrayılda bir evin tikintisinə 157 min manat xərclənəcək
16 oktyabr 22:13
- Tarix müəllimi faciəli şəkildə həlak oldu: Sevgilisi HƏBS EDİLDİ
16 oktyabr 21:50
- Tibb Universitetinin YENI P PROREKTORU
16 oktyabr 21:30
- Mübariz İbrahimovun atası vəfat etdi - Yenilənib
16 oktyabr 19:42
- Azərbaycan tarixinə 44 gün+23 saat=Xankəndində ucalan üçrəngli bayraq formulu həkk olunub
16 oktyabr 11:27
- Şah İsmayılın fərmanı Azərbaycanda (FOTO)
15 oktyabr 21:40
- Laçında TRAMVAY xətti çəkiləcək ))
15 oktyabr 21:16
- Azərbaycanda evlənən hər 2 nəfərdən biri boşanır – Rəsmi statistika
15 oktyabr 13:56
- Mərkəzi Bank 4 400 ədəd qızılgülü, 700 ədəd qərənfili NƏ ÜÇÜN ALIR ? ))
15 oktyabr 13:49
- Kollegiyada 3 vəkilə töhmət, 2 vəkillə bağlı məhkəməyə müraciət....
15 oktyabr 13:40
- Universitetlərin ƏN YAŞLI 1-ci kurs tələbələri
15 oktyabr 12:57