- Teyyub Hüseynov: Diаsporа rəhbəri, yoxsа, “dаnа monopilsti”...?
- Ramiz Mehdiyev, güllələnmiş Afiyəddin Cəlilov, Artur Rəsizadə və Hadı Rəcəbli – 39 il əvvəl çəklimiş FOTO-da daha kimlər var?
- Mixail Saakaşvilidən ona oxunan hökmə - Münasibət
- Bakcell -Müasir Marketinqin Əsasları Azərbaycan Nəşri- nə qoşulub
- Obamadan şikayətləndi
SSRİ-ni ABŞ-nin nüvə hücumundan xilas edən alim – Klaus Fuks

1943-cü il avqustun 19-da Kanadanın Kvebek şəhərində keçirilən görüşdə Böyük Britaniyanın baş naziri Uinston Çörçill və ABŞ prezidenti Franklin D. Ruzvelt birgə atom silahı hazırlamaq barədə razılığa gəliblər.
Nasist Almaniyasının başçısı Adolf Hitler hakimiyyətə gəldikdən sonra Böyük Britaniyaya qaçan və nüvə bombasının yaradılması proqramına qoşulan, əslən alman olan Klaus Fuks ingilis nümayəndə heyətinin tərkibində Manhetten layihəsində iştirak etməyə dəvət edilib.
O vaxt heç kim fizikin sovet kəşfiyyatı ilə əlaqələrindən şübhələnməyib. Lakin məhz onun məlumatları SSRİ-yə öz nüvə bombasını yaratmağa imkan verib.
Sovet kəşfiyyatına ilk addım
1941-ci ilin avqustunda Almaniyada işlədiyi illərdə Kommunist Partiyasına üzv olan Fuks Böyük Britaniyadakı sovet hərbi attaşesinin köməkçisi Semyon Kremerlə əlaqə saxlayıb. Onları vaxtilə Londona mühacirət edən alman Yurgen Kuçinskinin tanış edibmiş. Bundan əlavə, alim II dünya müharibəsi başlayandan ay yarım sonra Almaniyaya qarşı mübarizəyə töhfə vermək üçün sovet nümayəndələrinə də müraciət edib.
Hələ Birminhem universitetində “boru ərintisi” layihəsi çərçivəsində işləyən Fuks sovet nümayəndəsinə atom silahının yaradılmasında ingilis alimlərinin fəaliyyəti haqqında ona məlum olan məlumatları özündə əks etdirən altı səhifəlik hesabat verib.
Hərbi kəşfiyyat tarixi üzrə mütəxəssis Vladimir Lota qeyd edib ki, Kremer ümumilikdə Fuksla dörd dəfə görüşüb. Ondan alınan məlumat sayəsində SSRİ-nin nüvə silahı üzrə proqramın geriliyini müəyyən etmək mümkün olub.
Alimin ABŞ-də olduğu illərdə əldə etdiyi məlumatlar isə SSRİ-ni əməlli-başlı qabağa salıb. O, ABŞ-nin izotopların ayrılması üçün bir neçə zavod tikmək planlarını, Enivitok ərazisində yeni tip atom bombalarının sınaqdan keçirilməsinin nəticələrini, hava və su ilə soyudulmuş qazanların işinin müqayisəli təhlilini, hidrogen bombasının sxematik diaqramını və ən əsası ABŞ-də 1943-1946-cı illərdə Los-Alamosdakı gizli mərkəzdə işlədiyi zaman əldə etdiyi məxfi məlumatları sovet kəşfiyyatına ötürüb. Odur ki, SSRİ-nin atom bombası Amerika layihəsinin oxşarı olub.
Pozulan planlar
SSRİ-nin nüvə silahı əldə etməsi dünyanın “soyuq müharibə”dən qanlı müharibəyə keçməsinin qarşısını alıb. Çünki bu gün etibarlı şəkildə məlumdur ki, Xirosima və Naqasakinin bombalanmasından sonra ABŞ SSRİ-yə nüvə zərbəsi endirməyi planlayıb. Mitio Kaku və Daniel Akselrod tərəfindən yazılan “Nüvə müharibəsində qalib gəlmək: Pentaqonun gizli planları” adlı kitabda göstərilib ki, II dünya müharibəsindən sonra sovet dövləti ilk nüvə sınağı keçirənə qədər ABŞ SSRİ-yə nüvə zərbəsi endirmək üçün doqquz plan hazırlayıb. Onlardan biri, xüsusən, 1957-ci ildə 300 nüvə silahından istifadə etməklə SSRİ ərazisinin bombalanmasına başlamağı nəzərdə tutub.
Sual yaranır ki, ABŞ niyə dərhal zərbə endirməyib?
Məsələ burasındadır ki, o zaman Vaşinqtonun sadəcə olaraq kifayət qədər bombası (1948-ci ildə Amerikanın nüvə arsenalı cəmi 50 atom bombasından ibarət idi), eləcə də onları müəyyən edilən ərazilərə çatdırmaq üçün bombardmançı təyyarələri olmayıb. Bundan əlavə, Birləşmiş Ştatlar SSRİ-nin öz nüvə silahını tez yarada biləcəyinə ehtimal verməyib.
İlk sovet nüvə bombasının sınağı ABŞ-nin bu tip silaha sahiblik inhisarına son qoyub. Bundan sonra Vaşinqton nüvə hücumu planını dayandırıb.
SSRİ-nin nüvə sahəsindəki geriliyini belə tez aradan qaldırmasında böyük rolu kəşfiyyatçılar, onlara məlumat verənlər, o cümlədən Klaus Fuks oynayıb.
Alimin həbsi
1949-cu ilin sentyabrında Britaniya kəşfiyyatı Nyu-Yorka SSRİ-dən gələn teleqramları deşifrə etməyə müvəffəq olub və orada Fuksun SSRİ-yə işlədiyinı dair şübhə yaranıb.
Onu İngiltərənin ən yaxşı MI5 müstəntiqi Skardon dindirib. İngiltərədə Skardon kimi insanı psixoloji cəhətdən məhv edə biləcək digər bir şəxs olmayıb. Nəticədə alim sorğu-suallardan bezərək olanları etriaf edib.
İllər sonra sovet kəşfiyyatçısı Kim Filbi kəşfiyyat mütəxəssisləri üçün yazdığı kitabında Fuksun dəhşətli səhvə yol verdiyini bildirib. Bu barədə Kim işdəki bütün sənədləri təhlil etdikdən sonra dəqiq nəticəyə gəlib: “Skardonda heç bir sübut olmayıb. Bütün sorğu-sual qeyri-müəyyən şübhələr üzərində qurulub. Belə hallarda heç vaxt etiraf etməyə ehtiyac yoxdur”.
Müstəntiqlər agentin təqsirini sübuta yetirilmiş hesab etsələr belə, bu, heç də o demək deyil ki, məhkəmə onların arqumentlərini qəbul edib cəza verəcək. Lakin Klausun etirafı məhkəmənin qərarına birbaşa təsir edib. Odur ki, 1950-ci il martın 1-də Klaus Fuks 14 il həbs cəzasına məhkum edilib.
1959-cu ildə o, yaxşı davranışına görə həbsdən azad edilib. İngiltərə hökumətinin onlara işləmək təklifinə baxmayaraq, Fuks Almaniyaya köçüb və ömrünün qalan günlərini orada yaşayıb. Sovet hakimiyəti onun xidmətinə qiymət verməyib, onu heç bir mükafata layiq görməyib.
- Ramiz Mehdiyev, güllələnmiş Afiyəddin Cəlilov, Artur Rəsizadə və Hadı Rəcəbli – 39 il əvvəl çəklimiş FOTO-da daha kimlər var?
13 mart 2025 14:35
- Mixail Saakaşvilidən ona oxunan hökmə - Münasibət
13 mart 2025 12:36
- Bakcell -Müasir Marketinqin Əsasları Azərbaycan Nəşri- nə qoşulub
13 mart 2025 12:08
- Şahid: Vardanyan elə bilirdi ki, Qarabağdakılara yaxşılıq edib, amma onların evini yıxıb
11 mart 2025 23:46
- Qarabağda yaşayan ermənilər Bakıda şahid qismində danışdı - Vardanyanın məhkəməsi
11 mart 2025 21:14
- Qorbaçov zınqırovdur, dövlət papağı onun başı üçün deyil - Qromıko; 40 il öncə bu gün...
11 mart 2025 18:05
- Japarov Belarusa qaçan sabiq prezidenti GERİ QAYTARMAQ İSTƏYİR
11 mart 2025 17:47
- Tarixin ən hazırcavab saray təlxəyi – Krala şillə vurdu, edamdan xilas oldu
11 mart 2025 16:08
- Stalinin məktubları -Günəşin doğuşu- nu dayandırıb
11 mart 2025 15:21
- Vəzifəli şəxsləri, vəkilləri, hakimləri təhdid edən müğənni Dəniz Əsədova kimdir? - 4 nəfər şikayətçi
11 mart 2025 15:06
- Teyyub Hüseynov: Diаsporа rəhbəri, yoxsа, “dаnа monopilsti”...?
13 mart 15:43
- İlham Əliyev Bosniya və Herseqovina Rəyasət Heyətinin Sədri ilə görüşdü
13 mart 14:56
- Ramiz Mehdiyev, güllələnmiş Afiyəddin Cəlilov, Artur Rəsizadə və Hadı Rəcəbli – 39 il əvvəl çəklimiş FOTO-da daha kimlər var?
13 mart 14:35
- Veysəloğlu və Zəfər İctimai Birliyi 100-dən çox şəhid anası və xanımına iftar məclisi təşkil etdi
13 mart 13:37
- İlham Əliyev Roma Papasını təbrik etdi
13 mart 12:56
- Mixail Saakaşvilidən ona oxunan hökmə - Münasibət
13 mart 12:36
- Heydər Əliyevin qarşısında səhvlərini belə etiraf etmişdilər... - Tarixi görüntülər
13 mart 12:26
- Bakcell -Müasir Marketinqin Əsasları Azərbaycan Nəşri- nə qoşulub
13 mart 12:08
- Obamadan şikayətləndi
13 mart 11:50
- İlham Əliyev XII Qlobal Bakı Forumunun açılış mərasimində iştirak edir
13 mart 11:25
- Albaniya Prezidenti Azərbaycana gəldi
12 mart 22:10
- Prezident İƏT-in Baş katibini qəbul etdi
12 mart 20:58
- Tamilla Şirəliyeva vəfat etdi
12 mart 20:00
- Nə qələt istəyirsən, et ! - Pezeşkiandan Trampa sərt cavab
12 mart 12:19
- Prezident qəbullar keçirdi (YENİLƏNİB)
12 mart 11:40
- Bu vərdiş 100 siqaret çəkməyə bərabərdir - Xəbərdarlıq
12 mart 00:24
- Şahid: Vardanyan elə bilirdi ki, Qarabağdakılara yaxşılıq edib, amma onların evini yıxıb
11 mart 23:46
- Anarın məhkəməyə verəcəyi şair: Daha ciddi, iyrənc faktlar bilirəm
11 mart 23:21
- Yeyintiyə qarşı çıxdım, işimdən oldum - Tahir Əmiraslanov Fuad Nağıyevi İFŞA ETDİ VİDEO
11 mart 22:18
- Kanadanın istefa verən baş naziri kreslosunu da özü ilə apardı
11 mart 21:50
- Qarabağda yaşayan ermənilər Bakıda şahid qismində danışdı - Vardanyanın məhkəməsi
11 mart 21:14
- Azərbaycan vətəndaşlarının BÖYRƏYİNİ satan qadın həbs edildi
11 mart 20:17
- Hacı Zeynalabdin Tağıyevlə Nərimanovun məşhur mübahisəsi: Cibində bir qəpik pulu yoxdur…
11 mart 18:21
- Qorbaçov zınqırovdur, dövlət papağı onun başı üçün deyil - Qromıko; 40 il öncə bu gün...
11 mart 18:05
- Japarov Belarusa qaçan sabiq prezidenti GERİ QAYTARMAQ İSTƏYİR
11 mart 17:47
- Tramp 50 günə ABŞ-ı və dünyanı batırdı - Professor Saleh Məmmədovun sərt yazısı
11 mart 17:18
- Zelenski Ər-Riyadda: Vəliəhdlə görüş və…
11 mart 17:12
- 4 MİLYАRD manat ölkədən NECƏ OĞURLANIB - Elə faktlar var ki...
11 mart 16:27
- Tarixin ən hazırcavab saray təlxəyi – Krala şillə vurdu, edamdan xilas oldu
11 mart 16:08
- AzerTelecom şirkətinin Direktoru və ...KOLLEKTİV SEKS
11 mart 15:54