Xəzərin səviyyəsi 18 metr enəcək: Fırtınalar olacaq - Dəhşətli proqnoz

Dünyanın ən böyük qapalı su hövzəsi olan Xəzər dənizinin səviyyəsi son onilliklərdə sürətlə azalır. Sahil boyu gəzəndə dənizin onlarla metr geri çəkildiyini müşahidə etmək mümkündür.
Bu proses ekoloji, iqtisadi və sosial baxımdan ciddi nəticələr doğurur.
Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, Xəzərin səviyyəsindəki dəyişikliklərin əsas səbəbi qlobal iqlim dəyişikliyi, buxarlanmanın artması və qida çaylarının, xüsusilə Volqa və Uralın suyunun azalmasıdır. Utrext Universitetindən Dr. Matthias Prange və həmkarları, 2020-ci ildə yayımladıqları araşdırmada bildiriblər ki, 2100-cü ilə qədər dəniz səviyyəsi 9-18 metr arası enə bilər. Bu, dənizin sahəsinin təxminən dörddə birinin quruması və 93,000 kvadrat kilometrdən artıq ərazinin quruya çevrilməsi deməkdir.
Elm və Təhsil Nazirliyinin akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun Xəzər dənizinin hidrometeorologiyası şöbəsinin müdiri, coğrafiya elmləri doktoru Səid Səfərov Bakupost.az -a açıqlamasında bildirib ki, mövcud iqlim dəyişmələri, qlobal istiləşmə və su idarəetmə rejimləri bu cür davam edərsə Xəzər dənizinin səviyyəsi daha da azalacaq. Coğrafiyaşünas alim bildirib ki, dənizin suyunun azalmasının səbəblərindən biri də küləkdir.
"Milyon illər əvvəl Xəzərin yerləşdiyi ərazidə zəlzələlər, tektonik proseslər çox idi, o zamanlar onun səviyyə dəyişmələri bilavasitə tektonik proseslərlə əlaqədar idi. Artıq tektonik proseslər zəiflədiyi və nəzərəçarpacaq əhəmiyyət daşımadığı üçün hazırda Xəzər dənizinin səviyyə dəyişmələri iqlim amili ilə əlaqədardır. İqlim amilləri də onun su balansına təsir edir. Xəzər dənizinin səviyyəsi onun su balansı ilə müəyyən olunur. Bu balansın elementləri çayların gətirdiyi su, dənizin səthinə düşən yağıntılar və sətdən buxarlanmalardır.
Nümunə üçün deyək ki, hər il Volqa çayından Rusiya ərazisində 25-30 kubkilometr su götürülür. Bunu Xəzər dənizinin sahəsinə bölsək, hər il su götürülməsi Xəzərin səviyyəsinə 8-9 santimetr təsir edir. Digər amil son vaxtlar Xəzərin səthindən buxarlanmanın kəskin artmasıdır. Bunun əsas səbəbi temperaturun artımı olsa da, digər gözlənilməz amil küləkdir. Hazırda külək amilinin Xəzər dənizinin səviyyəsinə təsirini tədqiq edirik. İlkin araşdırma nəticələrinə görə, 1996-cı ildən indiyə qədər küləyin şərq komponenti demək olar ki, 25-30 faiz artıb, şimal komponenti isə 20-30 faiz azalıb. Bu o deməkdir ki, bizə nisbətən sərin hava şimaldan gəlir, özü ilə buludlar, yağıntılar gətirir, həmin amillər azalıb. Əksinə şərq amili, yəni Orta Asiyadan bizə doğru gələn isti külək daha da artıb. Həmin amil həddən artıq özünü büruzə verir. Şərq komponentinin şimal komponenti ilə nisbətini Xəzərin səviyyə dəyişmələri ilə müqayisə etdik və 60 faizdən çox əlaqənin olduğu qənaətinə gəldik. Bu o deməkdir ki, səviyyənin azalması tam külək amilindən asılı olmasa da, hər halda külək amili nəzərəçarpacaq dərəcədə Xəzərin səviyyə dəyişmələrinə təsir edir. Küləyin rejiminin dəyişməsinə isə qlobal iqlim indeksləri təsir edir.
Xəzər dənizinin səviyyəsinin aşağı düşməsi təxminən 2042-ci ilə qədər davam edəcək. Sonra isə müəyyən qədər qalxma gözlənilir. Amma biz bilmirik ki, o, əvvəlki səviyyələrə gəlib çatacaq, ya yox."
Peyk müşahidələri Xəzərdəki dəyişiklikləri aydın şəkildə göstərir. NASA-nın "Earth Observatory" platformasının təqdim etdiyi bu iki peyk görüntüsü Xəzər dənizinin şərq sahillərində baş verən dəyişiklikləri aydın şəkildə ortaya qoyur. Birinci şəkil 2000-ci ildə, ikinci isə 2022-ci ildə çəkilib. Fotolarda sahil xəttinin nə qədər geri çəkildiyi və su səviyyəsinin dramatik şəkildə azaldığı açıq-aşkar görünür.
Bu vizual sübutlar, son 20 ildə Xəzər dənizinin ekoloji balansının pozulmasının konkret nəticələrindən biridir. Elmi tədqiqatlar bu azalmanı iqlim dəyişikliyi, buxarlanma sürətinin artması və çay axınlarının azalması ilə əlaqələndirir.
Bu tendensiya təkcə Xəzərə aid deyil. Dünyada oxşar hallar artıq yaşanıb. Məsələn, Aral dənizinin quruması XX əsrin ən böyük ekoloji fəlakətlərindən biri sayılır. Sovet dövründə pambıqçılıq üçün çayların istiqaməti dəyişdirildikdə, Aralın səviyyəsi sürətlə düşməyə başladı. Nəticədə, balıqçılıq sənayesi məhv oldu, toz fırtınaları yayıldı və bölgənin əhalisi ciddi sağlamlıq problemləri ilə üzləşdi. Alimlər Xəzərin də "yeni Aral"a çevrilə biləcəyini istisna etmirlər.
Niderland və Almaniyadan olan iqlim modelləşdiricilərinin 2020-ci illərin ortalarında təqdim etdikləri ortaq araşdırmada Xəzər dənizinin səviyyə azalması "sakit və görünməyən bir fəlakət" kimi təqdim olunur. Onların sözlərinə görə, dünya okeanları iqlim dəyişikliyindən böyüyərkən, qapalı su hövzələri, yəni göllər və daxili dənizlər sürətlə kiçilir. Bu ziddiyyətli proses planetin su dövranının necə dəyişdiyini sübut edir.
Azərbaycan da bu prosesin acı nəticələrini yaşayır. Balıqçılıq təsərrüfatları məhsuldarlığını itirir, limanlar dərinliyini itirdiyi üçün gəmilər tam yüklə çıxa bilmir. Xəzər suitisi kimi unikal canlılar isə yaşam mühitlərini tərk edir və ya məhv olurlar.
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi yanında İctimai Şuranın üzvü, ətraf mühit məsələləri üzrə ekspert Rövşən Abbasov Bakupost.az-a açıqlamasında Xəzərin qurumasının qarşını almaq üçün görülən tədbirlər barədə məlumat verib:
"Əlbəttə ki, biz suyun çəkildiyini çox görürük və böyük ərazilər getdikcə daha çox dənizdən azad olur. Bəzən bu ərazilərdə elə yerlər açılır ki, orada biz heç nə edə bilmirik. Çünki kifayət qədər duzlu ərazilərdir, nə ağac əkmək, nə də hansısa başqa bir təsərrüfat fəaliyyəti həyata keçirmək mümkün olur. Digər tərəfdən, bu heç vacib də deyil. Ola bilsin, Xəzərin səviyyəsi qalxarsa, biz həmin ərazilərin yenidən su altına girəcəyini görəcəyik. Amma bunu demək çox çətindir və hər bir halda biz Xəzərin səviyyəsinin azalmasına uyğunlaşmalıyıq. Məsələn, qum, duz fırtınaları ola bilər.
Bütün bunların qarşısını almaq üçün hansısa bir şəkildə, müvəqqəti də olsa, yaşıllaşdırma işləri aparmaq zəruridir.
Xəzərin yox olmasının qarşısını almaq üçün də tədbirlər var. İlk növbədə, Volqa sahilindən su götürmələrinoi azaltmaq lazımdır. Rusiya ərazisində olan su anbarlarının fəaliyyətini daha doğru tənzimləmək lazımdır. Digər sahillərin ərazi hövzələrində, xüsusilə Kür və Ural hövzələrində elə tədbirlər həyata keçirilməlidir ki, bu, Kürdən götürülən, Uraldan götürülən suyun azalmasına səbəb olsun. Bu tədbirlər Azərbaycanda artıq həyata keçirilir. İndi bizdə yeni proqramlar qəbul olunur ki, daha az su istifadə edən kənd təsərrüfatına keçid edək. Su itkisini azaltmaq üçün kanalları betonlaşdırmaq lazımdır. Şəhərdə də su itkilərinin qarşısını almaq lazımdır. Yəni, Azərbaycanda bu gün su itkiləri çox böyük rəqəmlərlə ifadə olunur. Təxminən 4 kub kilometrə yaxın su itirilir ki, biz su itkisinin qarşısını alsaq, bu, Xəzərə 2 kub kilometrə qədər əlavə su getməsi demək olacaq."
Təcrübələr göstərir ki, bu cür ekoloji fəlakətlərin qarşısını almaq üçün yalnız yerli deyil, həm də beynəlxalq səviyyədə koordinasiyalı fəaliyyətə ehtiyac var.
Xəzər dənizi də beynəlxalq əməkdaşlığa möhtacdır. Suyun istifadəsində daha rasional yanaşma, çayların qidalanmasının qorunması və sənaye sektorunun ətraf mühitə təsirinin azaldılması kimi tədbirlər olmadan bu prosesin qarşısını almaq mümkün deyil. Yoxsa, gələcəkdə Xəzərin yerində yalnız çatlamış duz təbəqələri və xatirələr qala bilər.
- Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası, yoxsa Sahib Məmmədovun kooperativi ?
27 iyul 2025 21:24
- Bakıda məsciddə dəhşətli QƏTL: Vətən müharibəsi iştirakçısı SAXLANILDI - FOTO
27 iyul 2025 11:57
- Ruslar çərkəzləri yox etdilər, indi də yollarını kəsirlər – Tanınmış araşdırmaçı Rusiya ilə bağlı tarixi faktları açıqladı
26 iyul 2025 00:07
- Rus hərbçiləri öz döyüş yoldaşlarını BELƏ ÖDÜRÜR - ŞOK FAKTLAR
25 iyul 2025 23:34
- Azərbaycanda qarpız kəskin bahalaşacaq - Səbəb açıqlandı
24 iyul 2025 23:35
- Polşa Belarusla sərhədə 5 metr hündürlükdə DİVAR çəkdi
24 iyul 2025 08:53
- Azərbaycanın paytaxtı Bakı HƏYAT indeksinə görə dünyada 236-cı yerdədir
23 iyul 2025 11:34
- Tofiq Zülfüqarovdan xəbərdarlıq: Azərbaycanı mühasirəyə almaq planı işə düşüb…
23 iyul 2025 10:09
- Birinci mərtəbəni restoran kimi kirayə veririk...
20 iyul 2025 23:36
- Sabahdan hava dəyişir
20 iyul 2025 18:03
- Ərdoğan Tokayevə Türkiyənin ən yüksək medalını verdi
30 iyul 01:39
- Rusiya Dövlət Dumasının deputatı BURYATLARI təhqir etdi
29 iyul 23:39
- Ermənistan PREZİDENTİ Zəngəzur dəhlizindən DANIŞDI
29 iyul 23:31
- Mərkəzi Nəbatat Bağında 7 yaşlı uşağı ilan sancdı - Vəziyyəti ağırdır
29 iyul 13:10
- ÇİN və TÜRK dillərində ortaq sözlər - Firuz Mustafa
29 iyul 11:48
- Tokayev Türkiyədədir
29 iyul 11:40
- Bu xəstəxanaya yeni direktor təyin edildi
29 iyul 11:16
- Azərbaycanda ifşa olunan Rusiya şəbəkəsinin - Yeni üzvləri
29 iyul 10:56
- Süni intellekt sənətkarla bağlı səhv etdi, universitet üzr istədi - Foto
29 iyul 02:28
- 5 AYDA doğuldu, ÇƏKİSİ 285 QRAM, BOYU 24 santimetr - Zərrəcə yaşamaq şansı yox idi- YAŞADI
29 iyul 00:20
- Prezident sabit aylıq tariflə bağlı dəyişikliyi təsdiqlədi
28 iyul 16:22
- Son sözündə dedi ki, Natiqlə GÖRÜŞƏ GEDİRƏM ... - VİDEO
28 iyul 12:53
- MAXE dənizdə boğulan yeniyetməni XİLAS ETDİ və ÖZÜ BOĞULUB ÖLDÜ
28 iyul 12:42
- Rusiyada azərbaycanlı bloqer axtarışa verildi
28 iyul 11:32
- Putinin gizli keçmişi - ALTDAKI PUTİNDİR
28 iyul 10:43
- Qazaxıstanda NİQAB TAXMAQ QADAĞAN EDİLDİ
28 iyul 10:23
- Milli Qəhrəman Natiq Qasımovun anası dünyasını dəyişdi
28 iyul 09:53
- Mikayıl İsmayılovun polis rəisi olan qardaşı -uzaq Pirallahıdan Bakının mərkəzinə- vəzifəyə gətirilir...
27 iyul 23:59
- Oliqarx oğlu razılığı pozdu, Ali Məhkəməyə üz tutdu – TƏFƏRRÜAT
27 iyul 21:51
- Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası, yoxsa Sahib Məmmədovun kooperativi ?
27 iyul 21:10
- Azərbaycanda ifşa olunan Rusiya şəbəkəsinin üzvləri – SENSASİON ADLAR
27 iyul 12:35
- Könül AYDIN. Kabusdumu, qonşudumu – bilmədim
27 iyul 12:06
- Bakıda məsciddə dəhşətli QƏTL: Vətən müharibəsi iştirakçısı SAXLANILDI - FOTO
27 iyul 11:57
- Dünyada İLK KABAB İNSTİTUTU fəaliyyətə başlayır
27 iyul 10:42
- Yayın xiyar-pomidor salatı barədə XƏBƏRDARLIQ
27 iyul 09:55
- Makron və Ərdoğan arasında telefon danışığı: Bu məsələni müzakirə etdilər
27 iyul 09:43
- Türkiyə ən güclü bombasını sınaqdan keçirdi
27 iyul 02:13
- İlhamə Abdullayeva 26 milyonluq yeyinti edib: EMİN ƏMRULLAYEVƏ ÇƏTİN SUAL?
26 iyul 20:58
- Rəşidə Behbudova oğlu Rəşid Behbudovun ad gününü belə təbrik etdi - FOTO
26 iyul 20:23
- Ukrayna və Rusiya, demək olar ki, Zelenski-Putin görüşü haqda razılığa gəldi...
26 iyul 18:19