Nadir şah Əfşar – Napoleonun sevimlisi, Stalinin müəllimi…

Çobanlıq edib kürk tikən atası öləndən sonra 13 yaşında odun toplayıb satmaqla özünü və anasını dolandıran bir oğlan vardı. Bir neçə il sonra-1704-cü ildə Xarəzm özbəkləri Xorasan vilayətinə basqın etdi. Çox sayda adam öldürüldü. Onlarla adam, o cümlədən 17 yaşlı oğlan və anası qul kimi bazarda satıldı. Ana az sonra əsirlikdə öldü, o oğlan isə sahibinin yanından qaça bildi. Bir müddət quldurluq etdi. 1708-ci ildə o, Xorasana qayıtdı.
O, 28 il sonra-1736-cl ildə III Şah Abbasın (Səfəvi xanədanı) yerinə taxta çıxdı. 1747-ci ilə qədər şahənşah oldu. Qohumu olan cangüdənlər tərəfindən öldürüldü. Qətli Əfşar və Qacar tayfasından olan zabitlər törətdi. O, Əfşarlar dövlətinin I şahı və Asiyanın sonuncu böyük fatehi Nadir şah Əfşar idi. “Şərqin Napoleonu” və “İkinci Makedoniyalı İsgəndər” ləqəbləri də onun adına yazıldı. Qərb mənbələri yazır ki, Napoleon Bonapart Nadir şahın hərbi dühasına heyran idi. O, Nadiri tərifləyir və özünü “İkinci Nadir” kimi qələmə verirdi. Təsadüfi deyil ki, Napoleon Bonapart özünü Avropanın Nadir şahı adlandırırdı. İosif Stalin Nadir şahı və İvan Qroznını özünün müəllimi hesab edirdi.
Nadir şahın London Viktoriya və Albert Muzeyində saxlanılan Məhəmməd Rza Hendi tərəfindən 1740-cı ildə çəkilmiş portretində önəmli bir məqam var. Həmin portretdə şahın başındakı papaq “kolah-e Naderi” kimi tanınır. Bu, hökmdar papağıdır. Özəlliyi ondadır ki, papağın 4 zirvəni andıran və aşkar görünən çıxıntısı aydın görünür. Bu zirvəli çıxıntılar ilk dörd Rəşidi xəlifələrə şahın sayqısını rəmz olaraq ortaya qoyur. Bəzi mənbələr iddia edir ki, Nadir şah həyatının əvvəlində şiə, sonunda isə sünni olub. Qərb tarixçiləri yazır ki, Nadir şah qaldırdığı bayraqda şüurlu şəkildə yaşıl rəngdən istifadə etməkdən qaçırdı, çünki yaşıl şiə İslamı və Səfəvilər sülaləsi ilə assosiasiya yaradırdı…
Təəssüf ki, osmanlı dövləti Nadir şahın dini islahatına lazımı dəyər vermədi. Onun bu təklifi o vaxt həyata keçsəydi hal-hazırda da islam dünyasında aşkar şəkildə müşahidə olunan sünni-şiə ayrımçılığı birdəfəlik aradan qalxa bilərdi. Bəlkə də bu ideyaya yenidən qayıtmaqda fayda var…
Bir önəmli məqamı da vurğulayım. Nadir şah türk kimliyinə son dərəcə bağlı idi. İndiki təbirlə desək, o, demək olar ki, ancaq azəri tükcəsində danışırdı və bütün hökmləri də məhz bu dildə verirdi.
Nadir şahın görmək istədiyi ən böyük işlərdən biri islamda islahatlarla bağlı idi. Sirr deyil ki, hazırkı İran coğrafiyası bir vaxtlar sünni bölgə kimi tanınırdı. Məhz Şah İsmayılın qətiyyəti ilə həmin ərazidə şiəlik geniş yayıldı. Ərazidəki bir çox sünnilər şiə olmağa məcbur edildi.
Nadir şah hesab edirdi ki, sünni olan Osmanlı İmperiyası ilə Əfşar dövləti arasındakı qarşıdurmanın əsas səbəblərindən biri də bu amilə söykənir.
Nadirin ordusu sünni və şiə müsəlmanların qarışığından yaranmışdı. Onun məqsədi İran coğrafiyasında sünnilər tərəfindən daha məqbul sayıla biləcək bir dini düşüncə formalaşdırmaq idi.
Nadir şiəliyin Cəfəri qoluna üstünlük verirdi. O, sünnilər tərəfindən təhqir kimi qarşılanan bəzi şiə yozumlarını qadağan etdi. Xüsusən Rəşidi xilafətinin 3 xəlifəsi Əbu Bəkr, Ömər ibn Xəttab və Osman ibn Əffanın söyülməsini yasaqladı.
Nadir şah ümid edirdi ki, cəfərilik sünni İslamın beşinci məzhəbi kimi qəbul ediləcək. O, həmçinin ümid edirdi ki, Məkkə və Mədinəyə də hökm edən Osmanlı soltanları onun təbəələrinə də həcc ziyarətinə getməyə icazə verəcək.
Bu məqsədə varmaq üçün Nadir şah İraq, İran, Əfqanıstan və Orta Asiyadan olan üləmaları imam Əlinin Nəcəf şəhərində olan türbəsində bir araya yığdı. Cəfəri məzhəbi məsələsi ilə bağlı bir neçə gün davam edən qızğın müzakirələrdən sonra iştirakçılar Cəfəri məzhəbini sünni İslamın qanuni hüquqi məktəbi kimi tanıyan sənədi imzaladılar. Osmanlı soltanı isə bu nəticədən məmnun qalmadı. Belə ki, osmanlılar cəfəriliyi beşinci məzhəb kimi (Hənəfilər, Malikilər, Şafiilər,Hənbəlilər) qəbul etmədilər. Buna baxmayaraq Osmanlı soltanları şiə zəvvarlarına həccə getməsinə icazə verdilər.
Onu da deyim ki, Misirdə yerləşən İslam dünyasının ən qədim və nüfuzlu Universitetlərindən biri olan Əl-Əzhər 1959-cü ildə Cəfəriliyi sünni islamın beşinci məzhəbi kimi (Hənəfilər, Malikilər, Şafiilər,Hənbəlilər) tanıyıb. Ancaq bu tanıma ciddi qarılanmadı…
Yeri gəlmişkən, bu universitetin əsası (970-972) şiə Fatimələr tərəfindən qoyulub. Ola bilər ki, bu qərarın verilməsində bu amil də müəyyən rol oynayıb. Şühbəsiz ki, bu, pozitiv qərardır. Təəssüf doğuran odur ki, bu qərar İslam Dünyası tərəfindən hələ də rəsmən tanınmır. Ümid edirəm ki, nə vaxtsa Nadir şahın arzusu həyata keçəcək və müsəlman dünyasını parçalayan sünni-şiə ayrımçılığı aradan qalxacaq…
Elbəyi Həsənli. Sürix
- Stalinin məktubları -Günəşin doğuşu- nu dayandırıb
11 mart 2025 15:21
- Xruşovu öldürmək istəyən gürcü tələbələr – Onlardan biri sonradan deputat olub
8 mart 2025 16:26
- Rəsulzadənin iki məktubu, həyat yoldaşının xəstəliyi, türkəçarə... - Nadir dəfn fotoları
6 mart 2025 18:47
- Məhkum bankirin Britaniyadakı 5 milyonluq hesabına həbs qoyuldu
6 mart 2025 10:47
- SSRİ-də =4-cü Reyx= – Rəhbər şəxslərin övladları gizli təşkilat qurubmuş
6 mart 2025 01:33
- SSRİ-də edam edilən yeniyetmələr - onlar tatuaja, valideynlərinə və qətllərə görə güllələniblər
1 mart 2025 18:09
- 16 arvadı, 104 oğlu, 144 nəvəsi var - Bir kəndi xatırladan ailəni necə idarə edir?
27 fevral 2025 00:30
- Artur Rasizadədən SENSASİON AÇIQLAMALAR
26 fevral 2025 16:13
- Kəmaləddin Heydərov zəng edib dedi ki... – Qədir Rüstəmovun xanımı...
24 fevral 2025 22:27
- Jukov haqqında həqiqətlər – Marşal doğrudan da talançı olub, Almaniyadan 19 vaqon qənimət gətirib
24 fevral 2025 15:15
- Stalinin məktubları -Günəşin doğuşu- nu dayandırıb
11 mart 15:21
- Vəzifəli şəxsləri, vəkilləri, hakimləri təhdid edən müğənni Dəniz Əsədova kimdir? - 4 nəfər şikayətçi
11 mart 15:06
- Bu gün Yel çərşənbəsidir
11 mart 14:37
- Vəzifədən azad edilən generalın yerinə təyinat oldu
11 mart 13:37
- İlham Əliyevin Şimali Makedoniya prezidenti ilə təkbətək görüşü oldu
11 mart 13:12
- Boksçumuz dünya çempionatında Ermənistan təmsilçisinə qalib gəldi
11 mart 00:01
- SOCAR-ın sabiq vitse-prezidentinin oğlunun işi yenidən məhkəmədə - atalıq testindən keçməlidir
10 mart 23:26
- Görürsünüz ki, Tramp hakimiyyətə gəlib qəpik hesablayır
10 mart 23:18
- Şimali Makedoniya Prezidenti Azərbaycana rəsmi səfərə gəlib
10 mart 22:53
- Paşinyan qəzəbləndi, kükrədi: Hakimiyyətə məni heç kim gətirməyib, xalq...
10 mart 22:44
- Vaqif çox kaprizlidir, mənim işim ona katibəlik etməkdir – Tamam Bayatlı
10 mart 22:31
- Hüseyn Məhəmmədoğluna vəzifə verildi - FOTO
10 mart 21:59
- Artur Rasizadə adının tarixçəsini danışdı - ÖZƏL
10 mart 11:29
- Zelenskinin geyimlərini hazırlayan azərbaycanlı dizayner kimdir? (FOTO)
10 mart 02:48
- Ofeliya Sənani başına gələnləri danışdı - İnfarkt keçirdim...
09 mart 21:56
- Dəmir çatışmazlığını göstərən simptomlar açıqlandı
09 mart 20:41
- Mən vətənpərvərəm, siz həyasızsınız - Puqaçova jurnalistlə dalaşdı
09 mart 15:14
- Sabah yaz havası olacaq
09 mart 13:21
- Suriyada DƏHŞƏT - 3 gündə 532 mülki vətəndaş həlak olub
09 mart 12:06
- Fuad Nağıyevə qarşı ittihamlar: Hər şeyi ermənilərə verdilər, pula satdılar
09 mart 11:09
- Dünyanı idarə edən xanımlar - Hansı ölkələrin lideri qadındır? - SİYAHI
09 mart 10:53
- İmişlidə DƏHŞƏT - Bir ailənin 3 üzvü DƏM qazından ÖLDÜ, daha ikisi xəstəxanaya yerləşdiridi
09 mart 02:05
- Fuad Nağıyevə sərt ittihamlar - Tahir Əmiraslanovu Şuşadan qovdu
09 mart 01:55
- DSMF-nin vəzifəli şəxsi maşınla piyadanı vurub öldürdü
09 mart 01:49
- Dünyanın ən zəngin 5 MİLYАRDER QАDINI - Müsəlmаn yoxdur
08 mart 22:31
- Azercell bizi niyə SOYUR ?
08 mart 20:01
- Nazirə hücum edildi: Burnu sındı – FOTO
08 mart 19:33
- Hitlerin qorxulu yuxusu: II Dünya müharibəsinin taleyini dəyişən qadın casus necə öldü?
08 mart 18:00
- Gərək fevralın 14-də birləşmiş komandanlıq altında MDB ordusuna qoşulmağa dair müqaviləyə qol çəkəydim...- Mütəllibov
08 mart 17:01
- Xruşovu öldürmək istəyən gürcü tələbələr – Onlardan biri sonradan deputat olub
08 mart 16:26