Yiyəsi 70 il öncə dəyişən Krım - 36 il öncə isə yarımada az qala Qarabağa presedent olacaqdı
Dünən Krımın Rusiyadan alınıb Ukraynaya verilməsinin 70-ci ildönümü idi. Bu hadisə 1954-cü ilin fevral ayının 19-da baş verib. Həmin vaxt hakimiyyətdə Nikita Sergeyeviç Xruşov olub.
2014-cü ildə Rusiya yarımadanı zor gücünə Ukraynadan qoparıb özünə birləşdirəndə Kremlin təbliğatçıları 1954-cü ildəki aktı Xruşovu Ukraynaya “hədiyyə”si adlandıraraq, bunu onun yerlibazlığının nəticəsi kimi izah etsələr də, əslində, bunlar həqiqəti əks etdirmir.
Birincisi, Xruşov heç də ukraynalı deyil, Rusiyanın Kursk vilayətindəndir və sağlığında özünün xalis rus olduğunu deyib. Sadəcə, o, 1938-49-cu illərdə isə Ukrayna kompartiyasının 1-ci katibi işləyib. Xruşov özü memuarlarında yazıb ki, onu Ukraynaya rəhbər vəzifəyə göndərəndə çaşqınlıq içində olub, çünki Ukrayna ilə əlaqəsi yoxmuş və yerli xalqın dilini bilmirmiş.
Ona görə də Xruşovun 11 il ərzində işlədiyi respublikanı gücləndirmək, ukraynalı arvadı Nina Kuxarçuku sevindirmək üçün belə bir addım atması inandırıcı deyil. Üstəlik, Krımın Ukraynaya verilməsi Siyasi Büroda kollegial şəkildə qərarlaşdırılıb, RSFSR və Ukrayna SSR rəhbərliyi ilə də razılaşdırılıb. Ümumiyyətlə, Stalindən fərqli olaraq Xruşovun dövründə “mütləq mən deyən olmalıdır” prinsipi güclü olmayıb. Siyasi Büro üzvləri həlledici məqamlarda ona qarşı çıxa, qərarlarını dəyişdirə bilirmişlər. Bunu ona qarşı birinci dəfə 1957-ci ildə qaldırılan və uğurlu nəticələnməyən partiyadaxili qiyam, ikinci dəfə isə 1964-cü ildə baş tutan saray çevrilişi sübut edir.
Bu baxımdan əminliklə demək olar ki, Krım Xruşovun tələbi ilə yox, dövlət rəhbərliyinin hərtərəfli ölçü-biçisinin nəticəsi olaraq Ukraynaya verilib. Nə Ukrayna Krımı Rusiyadan tələb etməyib, nə də Rusiya yarımadanı özündə saxlamaq üçün səy göstərib. Bu məsələ barədə obyektiv olmağa çalışan mətbuat qurumlarının analitik yazılarına görə, belə bir addımın atılması tarixi zərurət olub, yaranmış vəziyyətdən optimal çıxış yolu hesab edilib.
Tarixi şərait bu cür olub: II dünya müharibəsi yarımadanı bir neçə dəfə vurub. Əvvəlcə Almaniyanın dağıdıcı hücumuna məruz qalan Krımda, xüsusilə də Sevastopolun mühasirəsi zamanı ağır döyüşlər gedib. Yarımada işğal olunub. Qaçan qaçıb, qalan qalıb. Sonra sovet ordusu əks-hücuma keçib, yenə də ağır döyüşlər gedib, qırılan qırılıb, nəhayət, 1944-cü ildə Krım azad edilib. Daha sonra sovet rəhbərliyi yerli əhalini - Krım tatarlarını, bolqarları və yunanların almanlarla kütləvi əməkdaşlıqda ittiham edərək kütləvi şəkildə deportasiya edib, SSRİ-nin başqa yerlərinə - əsasən cənub-şərqinə köçürüb.
Vaxtilə yarımadada yaşayan və sovet ordusunun tərkibində almanlarla döyüşdə həlak olan on minlərlə krımlını da nəzərə alanda ortaya çıxır ki, müharibədən sonra Krım, demək olar ki, boşalıbmış. Rəsmi məlumatlara görə, müharibədən əvvəlki 1,2 milyonluq əhalidən Krımda cəmi 500 min insan qalıb.
“Krımskaya Pravda” qəzetinin müxbirləri Q.Tetenkov və V.Dyuninin 1953-cü ildə yazdıqları bir məqalədə yerli üzüm bağlarının yiyəsizlik səbəbindən çürüməyə başladığı, “Solneçnaya Dolina”, “Sudak”, “Kaqor”, “Taşlı” kimi şərab markalarının yoxa çıxdığı qeyd olunub. Jurnalistlər son illərdə sovxozların az məhsul yığması, zavodları xammalla təmin edə bilməməsi, işçi qüvvəsinin çatışmaması, buğda, tütün və kartofun məhsuldarlığının dəfələrlə aşağı düşməsi, Krımın iqtisadiyyatının bölgəni ərzaqla təmin etməyə imkan vermədiyi barədə yazıblar.
1953-cü ildə təkcə yerli əhali və jurnalistlər yox, Krım rəhbərliyi də yaranmış vəziyyətdən çıxış yolu axtarıb. Hər kəs bu qənaətə gəlib ki, hərətərfli resurs axını olmadan Krımı bərpa etmək mümkün deyil.
Yerli hakimiyyət işçi çatışmazlığı problemini əvvəlcə Rusiyadan gələn mühacirlərin hesabına həll etməyə çalışıb. Bu, vəziyyəti nisbətən dəyişib, ancaq problemi tam həll etməyib.
Krım cənub regionu olduğundan yerli şəraitə məhz Ukraynanın böyük bir hissəsinin sakinlərinin yarımadaya daha yaxşı uyğunlaşaca biləcəyi düşünülüb. Buna görə də hələ yarımadanın Ukrayna SSR-ə verilməsindən əvvəl oradan işçilərin ailələri ilə birlikdə Krıma gətirilməsi başlanıb. Ukrayna və Krım arasında iqlim oxşarlığı, eləcə də coğrafi yaxınlıq köç prosesinin daha intensiv xarakter almasına rəvac verib.
RSFSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 5 fevral 1954-cü il tarixli iclasının 41 saylı protokolunda aşağıdakı arqumentlər sadalanıb:
“Krım vilayəti ilə Ukrayna SSR arasında iqtisadiyyatın ümumiliyini, ərazi yaxınlığını, sıx iqtisadi və mədəni əlaqələrini nəzərə alaraq Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti qərara alır: Krım vilayəti RSFSR-in tərkibindən çıxarılaraq Ukrayna SSR-ə verilsin”.
Beləliklə, 1954-cü il fevralın 19-da SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti yarımadanın Ukraynaya verilməsini təsdiq edən fərman verib.
Bu, əlbəttə, o dövr üçün çox da dəhşətli bir şey deyildi. SSRİ quruluş etibarilə federativ dövlət olsa da, faktiki olaraq şaquli idarəçiliklə, bir mərkəzdən idarə olunurdu və müttəfiq respublikaların muxtariyyatı formal xarakter daşıyırdı. Hamı Moskvaya tabe idi, Moskva hər kəsi idarə edirdi. Ona görə də Krımın Rusiyadan alınıb Ukraynaya verilməsi, hesab edin ki, Bakıda bir küçənin Binəqədi rayonundan alınıb Nəsimi rayonuna, yaxud bir kəndin Şabrandan alınıb Siyəzənə verilməsi kimi bir şey olub. Belə olandan sonra, əlbəttə ki, referenduma da ehtiyac yox idi. Necə ki, ölkəmizdə yeni rayon yaradılanda, rayonların inzibati-ərazi vahidlərində dəyişiklik ediləndə referendum keşirilmir, eləcə. Sovet rəhbərliyinin yuxusuna da girməzdi ki, 37 ildən sonra SSRİ dağılacaq və Krım başqa bir dövlətin ərazisi olaraq Moskvaya tabe olmayacaq.
Müharibədən bərbad çıxmış Krımı müasir Krım edən isə Ukrayna olub. Bu, birmənalıdır. Krım Ukraynanın əyalətlərindən biri olduğu 60 ildə Kiyev yarımadaya milyardlarla dollar həcmində yatırım edib, yüzlərlə məktəb, xəstəxana, klub, mehmanxana, sanatoriya, inzibati binalar, körpülər, tunellər, kanallar, bəndlər, on minlərlə yaşayış binaları inşa edilib.
Torpaq məsələsi istənilən xalq və hər bir vətənpərvər siyasi qüvvə üçün nə qədər həssas məsələ olsa da, obyektiv rusların özləri də etiraf edirlər ki, Krımın Ukraynaya verilməsi yarımadanın bir çox problemlərini həll edib. Hərçənd bu dəyişiklikdən yerli əhalinin Rusiya ilə möhkəm bağlı olan hissəsi narazı qalıb. Bununla belə, onlar sovet rəhbərliyinin iradəsinə qarşı çıxmayıblar. SSRİ süqut edəndən, “sovet xalqı” milli mənzillərə dağıldıqdan sonra isə vəziyyət, eləcə də düşüncə və ovqat dəyişib. Ona görə də 2000-ci illərdə Krımda mütəmadi olaraq rusiyayönlü mitinqlər keçirilib.
70 il əvvəl həmin bu fevral ayında Krımın Ukraynaya verilməsinin mənfi cəhətlərindən biri isə presedent yaratması oldu. 1988-ci ilin fevralında də ermənilər düşündülər ki, Kreml, Siyasi Büro vaxtilə Krımı Rusiyadan alıb Ukraynaya verdiyi kimi eyni inzibati rıçaq və qərarla Dağlıq Qarabağı da Azərbaycandan qoparıb Ermənistana verə bilər.
Onlar bunun SSRİ rəhbərliyinin qərarı ilə həll olunacağına ümid edir, Moskvaya ciddi təzyiq göstərirdilər. Əgər Azərbaycan xalqı, Azərbaycanın o vaxtkı rəhbərliyi, eləcə də yeni meydana çıxan xalq hərəkatçıları susqun qalsaydılar, müqavimət göstərməsəydilər, elə də olacaqdı. Fəqət, Azadlıq meydanını və şəhərin mərkəzini dolduran 1 milyon insan bu avantüranın qarşısını aldı. İnsaf naminə demək gərəkdir ki, o dövrün kommunistləri də əl altından hərəkatın kütləviləşməsinə öz töhfələrini vermişdilər. Onların çoxu Qarabağın Azərbaycandan qoparılmasına qarşıydı.
Araz Altaylı, Musavat.com
- Vitali Balasanyan Bakıya məktub ünvanladı: Nələr yazıb? - ŞOK
19 yanvar 2025 20:07
- Qırğızıstan parlamentinin spikeri soyadını dəyişdi
13 yanvar 2025 18:05
- Nəzrinin ölümü ilə bağlı ŞOK DETALLAR üzə çıxdı
13 yanvar 2025 11:24
- Özünü heyvanlara həsr edən qadın - İçərişəhərdə 100-ə yaxın pişik saxlanılan evdən REPORTAJ - FOTO/VİDEO
11 yanvar 2025 16:30
- Erməni bloger 31 illik sirri açdı: heç yerdə getməyən mühüm VİDEO
9 yanvar 2025 22:15
- Bizi meşədə ağaca bağlayıb zorlayırdılar - Bakıdan Moskva gedən qadınların işinin TƏFƏRRÜATI
9 yanvar 2025 15:04
- Putinin fərmanı Rusiyadakı azərbaycanlılara hansı problemləri yarada bilər? - AÇIQLAMA
9 yanvar 2025 14:48
- Azərbaycanda nə qədər BİCBАLА DOĞULUR - Tanınmış vəkil
6 yanvar 2025 13:37
- Zeynəb Xanlarova 43 il əvvəl - FOTO
5 yanvar 2025 14:14
- Qəzadan öncə qaydaları pozub başqa oturacağa keçmişdim
28 dekabr 2024 13:06
- Prezident Trampı təbrik etdi
21 yanvar 13:59
- Abdolbari Gozalla vida mərasimi keçirilir - Fotolar
21 yanvar 13:39
- 17 yaşlı Bəylər İmişlidəki qəzadan sonra qaçıbmış - Rəsmi
21 yanvar 11:16
- Bayden son anda ailə üzvlərini əfv etdi
21 yanvar 00:02
- HƏCC ziyarəti üçün QİYMƏTLƏR açıqlandı - 5 950 ABŞ DOLLАRI
20 yanvar 23:02
- Zəfər Partiyasının sədri Ümit Özdağ saxlanıldı
20 yanvar 22:45
- Ölüm gününüzü doğum tarixi ilə hesablaya bilərsiniz: Necə?
20 yanvar 21:15
- İmamoğlu barəsində istintaq başladıldı
20 yanvar 20:58
- Trampın andiçmə mərasimi başladı CANLI
20 yanvar 20:09
- İranda həbsdə saxlanılan Azərbaycan vətəndaşı Fərid azadlığa buraxıldı
20 yanvar 17:55
- Nemət Pənahlı CANLIDa AĞLADI: "Deyirlər, Nemət 20 yanvarda xalqı QIRĞINA VERDİ
20 yanvar 17:25
- İlham və Fərizə bulağının açılışı oldu - VİDEO
20 yanvar 14:59
- Bakının bu rayonunda 3 GÜN SU olmayacaq - XƏBƏRDARLIQ
20 yanvar 14:46
- İranda 6 siyasi partiya iki qadının edamına etiraz olaraq tətilə çağırış edib
20 yanvar 13:23
- 35 ildir ayağında qəlpə gəzdirən 20 Yanvar faciəsi şahidindən dəhşətli etiraf -VIDEO
20 yanvar 13:05
- Prezident Şəhidlər xiyabanında - Fotolar
20 yanvar 12:12
- Şəhidlər Xiyabanında izdiham yaşanır- FOTOLAR
20 yanvar 11:52
- Azərbaycanlı xanım Trampın inauqurasiyasına dəvət olundu - FOTO
20 yanvar 11:30
- Prezidentdən 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı PAYLAŞIM
19 yanvar 21:26
- Vitali Balasanyan Bakıya məktub ünvanladı: Nələr yazıb? - ŞOK
19 yanvar 20:07
- Deputаt Elşad Musayev 20 yanvar şəhidlərini ziyarət etdi
19 yanvar 19:38
- Avropada ən ucuz və ən bahalı benzin hansı ölkədə satılır? – Tam siyahı
19 yanvar 19:29
- Larisa Məmmədova - Bir az Ukrayna, bir az Azərbaycan...- 20 YАNVАR
19 yanvar 18:02
- Bulaq başından 15 yaşlı qız qaçırdı...
19 yanvar 17:45
- 20 Yanvar - Azərbaycan xalqının müstəqil dövlət qurmaq əzmini daha da gücləndirdi
19 yanvar 17:15
- Cəbrayıl xəstəxanasında XАDİMƏ işə düzəlmək 3 MİN MАNАT
19 yanvar 15:07
- 19 yanvar – Bakı qırğınının başlanğıc günü
19 yanvar 14:08
- İmişlidəki qəzada həlak olan məktəblilərin FOTOSU
19 yanvar 14:01
- O maşını kim sürürdü? - 17 yaşı var imiş
19 yanvar 13:44
- Türkiyə alimi Babəkin məzarını tapmaq üzrədir - Fotolar
19 yanvar 12:33