55 il əvvəl Brejnev Çexoslovakiya xalqını NATO-dan "necə xilas edib"?
Qaynarinfo rusiyalı tarixçi və politoloq, tarix elmləri doktoru Andrey Zubovun yazısını təqdim edir:
55 il əvvəl, 1968-ci il avqustun 20-dən 21-nə keçən gecə beş ölkənin - SSRİ, Polşa, Macarıstan, ADR və Bolqarıstanın qoşunları Çexoslovakiyanı işğal etdi. Onların xarakterik bir parolu var idi: "Vltava-666". Yanvar ayından Çexoslovakiyada baş verənlərə və jurnalistlərin Praqa baharı adlandırdıqları hadisələrdən dəhşətli dərəcədə qorxan və nifrət edən Moskva tiranları və onların avropalı peykləri azad olmağa qərar vermiş Çexoslovakiya xalqı ilə müharibəyə hazırlaşırdılar. İşğal üçün iki cəbhə yaradıldı - Zakarpatye və Mərkəzi. Uzunmüddətli hərbi əməliyyatlar ehtimalı səbəbindən Cənub-Qərb Hərbi Dairəsi cəbhə vəziyyətinə gətirildi. 12 milyon əhalisi olan Çexoslovakiyaya qarşı 26 diviziya (18 sovet, 8 müttəfiq) və 22 aviasiya alayı, 5 minə yaxın tank və zirehli personal daşıyıcısı, SSRİ DTK-nın xüsusi qoşunlarından ibarət yarım milyona qədər əsgər çıxarıldı. Brejnev və onu dəstəkləyən Avropa diktatorları - Ulbrixt, Qomulka, Kadar və Jivkov Çexoslovakiya ordusu və xalqı ilə əsl müharibəyə hazırlaşırdılar. Həmişə belə hallarda olduğu kimi, onlar Çexoslovakiyanın ali rəhbərləri arasından bir qrup kollobarant hazırlayaraq onlarla separat danışıqlar apardılar.
İşğal eyni vaxtda sərhədlərin 18 yerindən və ölkə daxilinə desant enişlərindın başladı. Dərhal Çexoslovakiya prezidenti general Svoboda silahlı müqavimət göstərməmək əmri verdi. Çexoslovakiya ordusu kazarmalarda qaldı. Buna görə itkilər minimal oldu - təxminən 250 nəfər həlak oldu. İnsanlar xilas oldu, ölkə işğal edildi. Mühacirət edə bilənlər və istəyənlər bunu etdilər (sərhədçilər 10 günə yaxın sərhədləri açıq saxladılar), qalanları 20 il boyun əydilər, az sayda insan, Yan Palax kimi başqalarına cəsarət və barışmazlıq nümunəsi göstərmək üçün özlərini qurban verdilər.
İndi bizə qəribə görünə bilər, amma Praqa baharının aktivistləri sosializm və avrokommunizm ideyalarından ilhamlanırdılar. 1968-ci il Qərbi Avropa və ABŞ-da tələbə və ya başqa sözlə "seksual" inqilabların başlanğıcı idi. Bu inqilablar Çe Gevaranın, Fidel Kastronun, Mao Tszedunun, bəzi yerlərdə isə Stalinin və Leninin portretləri altında baş verib. Bəzən Trotskinin şəkilləri də olub. Bu, müharibədən sonra qalib gələn ölkələrin "darıxdırıcı”, "burjua” həyatına qarşı, yeni siyasi etika və yeni əxlaq uğrunda bir sol hərəkat idi. Maonun sözləri - "tüfəng güc verir" sözləri Nantr və Harvard "inqilabçılarını" sarsıtmır, əksinə ruhlandırırdı.
Çexlər və slovaklar üçün Qotvaldın və Novotnının bürokratik bolşevizmi də bir o qədər darıxdırıcı və nifrətli idi. Təbii ki, Praqa baharının simaları 1945-48-ci illərdə ölkəni işğal edən və yerli əlaltılarının əli ilə qan tökən Stalindən xoşlanmırdı, lakin Leninə fərqli yanaşırdılar. Avqustun 21-də işğal olunmuş ölkənin şəhərlərinin küçələrində belə bir plakat peyda olurdu: "Lenin, oyan, Brejnev dəli olub”.
27 iyun 1968-ci ildə Praqanın "Literarni Novini" qəzetində və digər Çexoslovakiya qəzetlərində 60-a yaxın ziyalının imzası ilə yazıçı Lüdviq Vatsulikin tərəfindən yazılmış "İki min söz" bəyannaməsi dərc olundu. Bu, Praqa baharının manifestinə çevrildi. Bu bəyannamədə deyilirdi:
"Kommunist Partiyasının qaydaları dövlətdə eyni qaydaların səbəbi və modeli idi. Onun dövlətlə müttəfiqliyi icra hakimiyyətinə kənardan baxmaq üstünlüyünün itməsinə səbəb olub. Dövlət və təsərrüfat təşkilatlarının fəaliyyəti tənqid olunmayıb. Parlament necə müzakirə etməyi, hökumət necə idarə etməyi, liderlər necə liderlik etməyi unudub. Seçkilər mənasını itirib, qanunların çəkisi yoxdur. Artıq heç bir komitədəki nümayəndələrimizə etibar edə bilmirdik, istəsək də, onlardan heç nə tələb edə bilməzdik, çünki onlar onsuz da heç nəyə nail ola bilmirdilər. Daha da pisi o idi ki, artıq bir-birimizə etibar edə bilmirdik. Şəxsi və kollektiv şərəf yoxa çıxdı. Dürüstlüklə heç nəyə nail olmaq mümkün deyildi, qabiliyyətə görə mükafatdan heç danışmağa dəyməz. Buna görə də, əksəriyyət sosial məsələlərə marağı itirdi və yalnız özünün qayğısına qaldı, pulu fikirləşdi, hətta pula da arxalanmaq mümkün deyildi. İnsanlar arasında münasibətlər pisləşib, işə sevgi yoxa çıxıb, bir sözlə, insanların mənəvi sağlamlığına, xarakterinə təhlükə yaradan dövrlər gəldi...
Son zamanlar xarici qüvvələrin mümkün müdaxiləsi narahatlıq doğurur. Özümüzdən üstün qüvvələrlə üz-üzə qalaraq, biz ancaq öz mövqeyimizdə dayanmalı və təxribatlara uymamalıyıq. Biz hökumətimizi əmin edə bilərik ki, əlimizdə silah olsa belə, onun ardınca gedəcəyik, nə qədər ki, o, səlahiyyətimizə düşəni etməyə davam edəcək və müttəfiqlərimizi əmin edə bilərik ki, müttəfiqlik, dostluq və ticarət əlaqələrimizi yerinə yetirəcəyik”.
Beləliklə, 1968-ci ildə Çexoslovakiya partiya liderləri və ziyalıları "sistem daxilində yenidənqurma" düşünürdülər. Təxminən 17 ildən sonra Qorbaçovun SSRİ-də başladığı şey. Brejnev Kadarı dinləyib çexlərə maneə olmamaq qərarına gəlsəydi nə olardı, düzünü desəm, bilmirəm. Ola bilsin ki, bütün Varşava Müqaviləsi daha tez dağılardı və SSRİ-də yenidənqurma da daha tez başlayardı və ya bəlkə də Yuqoslaviya və ya Rumıniyada olduğu kimi kommunist blokunda hansısa yeni modus vivendi qurulardı.
Mən şəxsən ən yüksək sovet bürokratiyasının Çexoslovakiyanın işğalına reaksiyasını müşahidə etməli oldum. Məktəbi təzəcə bitirmişdim və valideynlərimlə Krımda, Nijnyaya Oreandada hökumət sanatoriyasında istirahət edirdim. Avqustun 21-i səhər biz səhər yeməyi üçün yeməkxanaya gəldik. Bizi adi şən zümzümə əvəzinə ölü sükutla qarşıladılar - 150 məmur səssizcə yeməklərini qurdalayırdılar. Onlar çox yaxşı başa düşürdülər ki, baş verənlər bütün "istiləşmə” siyasəti və beynəlxalq kommunist hərəkatı üçün fəlakətdir, ələxsus, bu, Çinlə münasibətlərin ifrat dərəcədə pisləşdiyi bir vaxtda baş vermişdi.
Lakin dünya siyasətinin sirlərinə bələd olmayan, təbliğatla tamamilə sərsəmləşmiş sovet "xalq kütləsi” "Varşava Müqaviləsi qoşunlarının qardaşlıq missiyası”nın Çexoslovakiya xalqını NATO bağlarından xilas etdiyinə inanırdı və indi də inanmaqda davam edir. 1999-cu və 2004-cü illərdə məhz bağlarla həm çexlər, həm də slovaklar böyük sevinclə özlərini NATO-ya bağladılar, halbukı 1968-ci ildə onları ora heç kim qəbul etməzdi.
Biz, o vaxtkı tələbə gəncliyi, insan siması olan sosializm ideyalarına və onun təcəssümünün mümkünlüyünə varmadan, Praqa baharında başqa bir şeydən - insanın ləyaqətini, onun siyasi, vətəndaş və şəxsi azadlığını təsdiq etmək cəhdindən ilham alırdıq. Yan Palaxın xatirəsinə masanın ətrafında dayanaraq içirdik və şam yandırırdıq.
İndi başa mən düşürəm ki, həm Qərbdəki tələbə inqilablarının, həm də "Praqa baharı”nın əsas mənası – Qərb gənclərinin radikal sosializm həvəsi ilə də olsa, insanın, fərdin ləyaqətinin təsdiqi idi. Xalqda şəxsiyyəti məhv edən, "MƏN”in son hərf olduğu millətçilikdən, imperializmdən və kommunist kollektivizmindən "MƏN”lə başlayan personalizmə öz iradəmlə, həqiqətimlə, dostlar, ölkə və dünya qarşısında məsuliyyətimlə keçid asan deyil.
Həmin vaxt bu, Qərbdə alınmış, lakin vəhşi işğala görə Çexoslovakiyada alınmadı. 1989-90-cı illərdə Məxməri inqilab zamanı Çexoslovakiyaya şəxsiyyətçilik gəldi və ölkənin qansız, centlmencəsinə Çexiya və Slovakiyaya bölünməsi buna ən yaxşı sübutdur. Personalizm başqasına hörmət etməyi öyrədir, kollektivizm yalnız özünkünə - xalqına, sinfinə, irqinə hörmət etməyi öyrədir. Bir çox post-kommunist xalqlar bu eqoist kollektivizmdən hələ də müəyyən dərəcədə xəstədirlər, lakin Çexiya xalqı bundan böyük ölçüdə azaddır. Və bu mənada Praqa baharı işğalçıların bütün diviziya və tanklarına baxmayaraq, Praqada qalib gəldi. Dərhal olmasa da, qalib gəldi, necə ki, həmişə olduğu kimi, yaxşılıq və həqiqət şər və yalan üzərində qələbə çaldı.
Mənbə: Facebook.com
Tərcümə: Nizami Bağırov
Qaynarinfo
Oxşar xəbərlər
- 19 gündür axtarılan qızın meyiti tapıldı
8 sentyabr 2024 12:44
- Tanınmış jurnalist Hidayət Elvüsal vəfat edib
8 sentyabr 2024 12:24
- Avropa İttifaqının 10 üzvü Azərbaycanın strateji tərəfdaşıdır - Prezident
8 sentyabr 2024 11:53
- Səttar Möhbalıyev vəzifədən gedərkən nə qədər pul istəyib? - ŞOK İDDİA
8 sentyabr 2024 11:45
- Prokurorluq əməkdaşı yol qəzasında həlak oldu - Foto
8 sentyabr 2024 11:39
- Ən xoşbəxt uşaqlar bu ölkədə yaşayır
8 sentyabr 2024 10:30
- Zeynəb Xanlarova ilə Nəsibə Abdullayeva bir arada - FOTO
8 sentyabr 2024 10:21
- İlya Rojdestvenski Putinin 2 oğlunu araşdırdı, ŞOK faktlar
8 sentyabr 2024 02:17
- Ordumuzun Türkiyə modelinə uyğunlaşdırılması... - İclas
8 sentyabr 2024 01:28
- Qazaxın geri qaytarılan kəndlərinə sakinlərin köçürülməsinə hazırlıq gedir - VİDEO
8 sentyabr 2024 01:10
Xəbər lenti
- Formula 1-ə görə Bakıda sabahdan bu yollar bağlanır - Xəbərdarlıq
08 sentyabr 13:15
- 19 gündür axtarılan qızın meyiti tapıldı
08 sentyabr 12:44
- Ağstafada üzüm yığan ər və arvad faciəvi şəkildə öldü
08 sentyabr 12:33
- Tanınmış jurnalist Hidayət Elvüsal vəfat edib
08 sentyabr 12:24
- Rusiya 625 mindən çox itki verib – TAM SİYAHI
08 sentyabr 12:16
- Avropa İttifaqının 10 üzvü Azərbaycanın strateji tərəfdaşıdır - Prezident
08 sentyabr 11:53
- Səttar Möhbalıyev vəzifədən gedərkən nə qədər pul istəyib? - ŞOK İDDİA
08 sentyabr 11:45
- Prokurorluq əməkdaşı yol qəzasında həlak oldu - Foto
08 sentyabr 11:39
- SON DƏQİQƏ! Azərbaycanda zəlzələ oldu
08 sentyabr 11:28
- Ən xoşbəxt uşaqlar bu ölkədə yaşayır
08 sentyabr 10:30
- Zeynəb Xanlarova ilə Nəsibə Abdullayeva bir arada - FOTO
08 sentyabr 10:21
- Ermənilərin Avropaya satdığı Azərbaycan suyu: Bir şüşəsi 2 dollar – FOTO
08 sentyabr 02:52
- Azərbaycan gözəli Nərmin Səfərova ilə Koreyalı bəyin toyu oldu VİDEO
08 sentyabr 02:36
- İlya Rojdestvenski Putinin 2 oğlunu araşdırdı, ŞOK faktlar
08 sentyabr 02:17
- Mirmahmud Mirəlioğlu yol qəzasına düşdü
08 sentyabr 01:57
- 2 həkim bir tibb bacısına görə xəstəxananı DÖYÜŞ MEYDANINA çevirdi..
08 sentyabr 01:45
- Boynunuza BUZ qoyub 20 dəqiqə gözləyin - Ağrıları yox edir
08 sentyabr 01:38
- Ordumuzun Türkiyə modelinə uyğunlaşdırılması... - İclas
08 sentyabr 01:28
- Qazaxın geri qaytarılan kəndlərinə sakinlərin köçürülməsinə hazırlıq gedir - VİDEO
08 sentyabr 01:10
- Türkiyədə İLK QAR YAĞDI
08 sentyabr 00:58
- Tehran daha İranın paytaxtı olmayacaq - YENİ PAYTAXT
07 sentyabr 23:44
- Bu ölkədə MEYMUNlara görə REFERENDUM keçirilir
07 sentyabr 23:11
- Dünyada daha bir QEYRİ - ADİ REKORD - FOTO
07 sentyabr 22:59
- Keçmiş hərbçi arvadını öldürüb intihar etdi
07 sentyabr 22:48
- Deputat Hicran Hüseynova və bacısı Fransada dəniz sahilində 5 MİLYON avroluq villanı sökdürdü - FOTO
07 sentyabr 22:32
- Məqsədim BALABANI dünyaya tanıtmaqdır
07 sentyabr 21:45
- Ərdoğan bu ölkələrə çağırış etdi: İttifaq yaradaq!
07 sentyabr 21:25
- Lamiyə Vəliyeva növbəti medalını qazandı
07 sentyabr 20:14
- Bakıya giriş məhdudlaşdırılır ? - Şəhər boşaldılmalıdır”
07 sentyabr 19:58
- Gömrük Komitəsi İqtisadiyyat Nazirliyinə BİRLƏŞDİRİLİR - SON DƏQİQƏ
07 sentyabr 19:49
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya