Məclis-iMəbusan Böyük Millət Məclisinə necə çevrildi və ya II Əbdülhəmid
![](https://www.nuh.az/uploads/posts/2023-05/thumbs/big_1685217560_mebusan.png)
Osmanlı dövründə seçki prosesinə qısa baxış
Türkiyə tarixində ilk seçkilər 23 dekabr 1876-cı ildə keçirilən Konstitusiyalı Monarxiyanın elan edilməsi və parlament sisteminə keçidlə baş tutmuşdu. Dəbdəbəli Dolbabaxça sarayinda Sultan II Əbdülhəmid ilk dəfə olaraq millət vəkillərini təmtəraqla hüzuruna qəbul etmiş, Məclisi-Məbusanın açılışı olmuşdu.
Birinci Konstitusiyalı Monarxiya dövründə seçkilər iki dəfə keçirilir. Parlamentin formalaşdırılması xüsusi hazırlanan Təlimata əsasən təşkil edilir. Təlimata əsasən, 80-i müsəlman, 50-si qeyri-müsəlman olmaqla 130 deputatın seçilməsi qərara alınır. Nümayəndələr Məclisinin üzvlərinin sayı elə seçilmişdi ki, hər 50.000 Osmanlı vətəndaşına bir nümayəndə düşsün. Seçki gizli səsvermə yolu ilə keçirilir. Osmanlı vətəndaşı olmayan, türk dilini bilməyən, 30 yaşına çatmayan, cinayət törədənlər, günahı hələ sübut olunmayan ancaq istintaqı gedən, özünü rüsvayçı aparan, vətəndaş hüquqlarından məhrum olanlar parlamentə seçilə bilməzdilər. Deputat seçilmək üçün mümkün qədər türkcə oxumaq, yazmaq tələb olunurdu. Nümayəndələr Palatasının deputatları seçildikləri bölgə qarşısında deyil, bütün Osmanlı xalqı qarşısında məsul idilər.
Həmin dövrdə əsas maraq doğuran İstanbul seçkiləri idi. İstanbul üçün ayrı seçkilər keçirilir və beş müsəlman, beş nəfər də qeyri-müsəlman məclis üzvü seçilirdi.
Nəzərdə tutulanın əksınə olaraq Məclisi-məbusana 115 deputat seçildi. Onlardan 71 nəfəri müsəlman, 44 nəfəri xristian , 4 nəfəri isə yəhudi idi.
19 mart 1877-ci ildə Dolmabahçe sarayında möhtəşəm bir mərasimlə açılan ilk Məclis toplantılarını Sultanəhmət meydanında Darülfünun binasında keçirdi. İlk məclis 28 iyun 1877-ci ildə öz işini başa vurur.
Eyni təlimatla formalaşan II Parlament 13 dekabr 1877-ci ildə toplaşdı. Bu məclis öncəsindən fərqli idi. Məclis ilk iclaslarını hökümətə sərt tənqidlərlə başlayır. Həmin dövrdə Osmanlı öz tarixinin ən ağır dövrlərindən birini yaşayırdı. Rusiya Osmanlıya müharibə elan etmiş və rus ordusu İstanbulun yaxınlıqlarına qədər gəlmişdi. Osmanlı fəlakət qarşısında idi. Parlamentin iclasları ancaq bu müharibənin müzakirə olunması ilə keçir və məclis üzvləri tərəfindən Əbdülhəmid açqı-aşkar günahlandı-rılırdı. Bütün bunlar və xristan deputatlarının avropa dövlətlərinin mənafeyini güdən çıxışlar Sultanı daha da qəzəbləndirir.
Nəhayət, sultan Konstitusiyanın ona verdiyi səlahiyyətə əsaslanaraq 1878-ci il fevralın 14-də məclisi buraxdı. O, Sultan Mahmudun yeniçəri ocağını bağladığı hadisəyə işarət edərək “Mən indi Sultan Mahmudun yolunu davam etdirməli olacam” deyərək parlamenti 30 il müddətinə fasiləsiz tətilə buraxır.
II Konstitusiya dövrü
1908-ci ildə beynəlxalq aləmdə yaşanan hadisələr və daxildə olan etirazlar fonunda 23 iyul 1908-ci ildə rəsmi olaraq II Konstitusiya Monarxiyası elan edildi. Konstitusiya Monarxiyasının elan edilməsi ilə Fransa İnqilabında olduğu kimi “azadlıq, ədalət, bərabərlik, qardaşlıq” prinsipləri və idealları hər yerdə tez-tez səslənməyə başlandı.
1908-ci ilin noyabr-dekabr ayları arasında II. İkinci Konstitusiya Dövrünün ilk parlament seçkiləri türk demokratiyası tarixində ilk çoxpartiyalı seçki hesab olunur. Seçkidə İttihad və Tərəqqi partiyası və təşkilatlanmasını hələ başa çatdırmamış Əhrar Partiyası iştirak edirdi.
İstanbul seçkiləri çalxantılı keçir. Seçkiyə əvvəl qatılmayacaqlarını bildirən yunanlar sonradan fikirlərini dəyişirlər. Bundan başqa saxtakarlıq edərək seçici sayını süni olaraq daha çox göstərməyə çalışırlar. Saxtakarlıqları üzə çıxdıqları zaman yunanlar həyasızcasına İstanbul küçələrinə etirazlara başlayır. Bu məsələdə erməni əhalisi yunanlardan geri qalmırdı. Onların istəklərinə çatdıqlarını demək olar. Çünki, İstanbul üçün 5 nəfər müsəlman, 5 nəfəri isə qeyri-müsəlman olaraq seçim kvotası müəyyən edilir.
Çaxnaşmalara baxmayaraq seçkilər böyük əyləncə və coşqu ilə keçirilir. Seçkidən əvvəlki gecə türk məhəllələrində nağara çalınırdı, səhər isə çiyinlərində dəstə-dəstə seçkilərin keçiriləcəyi rayonlara qutular daşınırdı. Seçkidə iştirak edə biləcəyi açıqlanan kişilərin demək olar ki, hamısı seçkidə iştirak etdi. Seçki qutuları əsgərlər tərəfindən qorundu. Qutulara din xadimlərinin belə xeyir-dua verilməsi faktları var idi.
Nəhayət Osmanlı İmperatorluğunda otuz illik uzun bir müddətdən sonra 1908-ci ildə yenidən açılan Parlamentin dekabrın 17-də açılış mərasimi möhtəşəm keçdi. Açılış mərasimi günlər öncəsi ən xırda təfərrüatları belə nəzərə alınmaqla hazırlanmış, mərasimə kimlərin qatılacağı, qonaqların harada dayanacağı, oxunacaq marşlar müəyyən edilmişdir. Sultan II. Əbdülhəmidin də qatıldığı açılış mərasiminə ölkə boyu və xarici dövlətlərdən o qədər nümayəndə gəlmişdi ki, İstanbuldakı otel və mehmanxanalarda yer qalmamış, bir çox məscid və məktəblər gələnlərin gecələməsi üçün ayrılmışdı. 281 deputatın seçildiyi 1908-ci il parlamentinin açılışında 230 deputat iştirak edirdi.
Bu parlament 31 mart hadisəsi ilə əlaqədar olaraq Sultan II Əbdülhəmidin taxtdan endirilməsi nəticəsində öz səlahiyyətlərini daha da artırır. Yeni sultan V Mehmet Rəşad olur.
1912-ci il yanvar ayının 18-də sultan V Mehmet parlamenti buraxdı və keçirilən yeni seçkilərdən sonra 18 aprel 1912-ci ildə 4-cü Məclisi-Məbusan toplaşır. İlk növbədənkənar ümumi seçkilər olan 1912-ci il seçkiləri “sopalı seçki” kimi tarixə düşdü. Bu öz adını Böyükadada seçki kampaniyası zamanı döyülən Azadlıq və İttifaq Partiyasının namizədi Rza Teyfikin adı ilə bağlıdır.
Bir necə ay sonar buraxılan parlamentə yeni seçkilər Birinci Balkan müharibəsi səbəbindən keçirilə bilmir və ölkəboyu hərbi vəziyyət elan edildi.
Konstitusiya dövrünün ən uzunömürlü məclisi olan 5-ci Məclisi-Məbusan 14 may 1914-cü ildə açıldı və 21 dekabr 1918-ci ilə normal iş müddətini başa vurmamış ləğv edildi.
Müharibənin bitdiyi ildə, 1918-ci il iyulun 3-də VI. Mehmet (Vahdettin) Osmanlı İmperatorluğunun son sultanı kimi taxta çıxdı. Birinci Dünya Müharibəsi məğlubiyyətlə başa çatdı. 30 oktyabr 1918-ci ildə imzalanan Mudros Barışığından sonra Sultan VI. Mehmet 21 dekabr 1918-ci ildə parlamenti buraxdı. O, ictimaiyyətin bütün etirazlarına baxmayaraq, Konstitusiyanı pozaraq yalnız 1920-ci il yanvarın 12-də Parlamentin iclasa çağırdı.
1920-ci il martın 16-da İstanbul işğal olundu və işğalçıların təzyiqi ilə 11 aprel 1920-ci ildə Məclisi-Məbusan rəsmi olaraq bağlandı. Çünki Mudros sülh müqaviləsinin qüvvədə olması TBMM tərəfindən təsdiq edilməli idi. Lakin imzalanmış müqavilə ümumi müddəaları ilə tam işğal müqaviləsi idi və vəkillər tərəfindən rədd edilməsi işğalçı qüvvələrin xoşuna gəlməmişdi.
Qurtuluş Savaşı nəticəsində 23 aprel 1920-ci ildə Anadolunun hər yerindən seçilən millət vəkilləri Ankarada Türkiyə Böyük Millət Məclisinin açılışını etdilər.
Böyük Mustafa Kamal Atatürk!
Mudros müqaviləsindən Türkiyə Böyük Millət Məclisinin açılışına qədər olan dövr Türkiyə tarixinin ümidsizlik dövrü idi. Türk ordusu dağıdılmağa çalışılmış, ölkə işğal altına düşmüşdü. Məhz Mustafa Kamalın rəhbərliyi altında türk xalqı ölüm-dirim mübarizəsinə qalxaraq vətənini işğaldan azad etdi.
Və bu günlərə qədər davam edən aydın və şəffaf seçki prosesinin əsası qoyuldu.
- Seçicilərdən şans istəyən YAP-çı XANIM namizəd
26 iyul 2024 11:12
- Pezeşkiandan İNQİLABİ İLK: Azərbaycan dili ilə bağlı...
26 iyul 2024 09:12
- Xanlar Fətiyev haqqında sensasion faktlar: Sabiq deputat külli miqdarda vəsaiti ölkədən necə çıxarıb?
25 iyul 2024 16:12
- ŞLYAPA ZAHİD-in işi məhkəmədə - 42 MİLYON necə mənimsənilib?
25 iyul 2024 10:28
- Bu ölkədə SUBAYLIĞI QADAĞAN etmək istəyirlər
24 iyul 2024 01:14
- NAR-ın dəstəyi ilə Ana dilində səlis danışanların çempionatı - Cəlalə Nəzəroğlunun müsahibəsi
23 iyul 2024 18:31
- 150 il öncə İran şahı Rusiya və Qafqaza belə baxırmış
15 iyul 2024 23:32
- Macarların türklərə sevgisinin səbəbi nədir? - Budapeştdən reportaj
15 iyul 2024 08:23
- Azərbaycanda minlərlə eşşək yoxa çıxıb - Heyvanların aqibəti necə olub?
15 iyul 2024 07:40
- Barəsində CM-nin 5-6 maddəsilə cinayət işi açılmış Gülnarə Bayramova müalicə adı ilə Türkiyəyə QAÇIB..
14 iyul 2024 23:47
- İranda DİL POBLEMİ aradan qalxır? (ŞƏRH)
26 iyul 22:42
- DGK Abid Şərifovun şirkətinə protokol yazdı
26 iyul 17:19
- Dəmir Yolları İdarəsi öz işçisinin şirkətinə tender verib – ARAŞDIRMA
26 iyul 15:03
- İki üzü, 4 ayağı və 4 qolu olan körpə doğuldu – FOTO
26 iyul 14:12
- Hacı Qalibin oğlu namizəd olmadı, qalmaqallı direktora yol açıldı
26 iyul 11:21
- Seçicilərdən şans istəyən YAP-çı XANIM namizəd
26 iyul 10:39
- Aralarındakı səs fərqi 1 %-ə endi
26 iyul 10:04
- Ağadadaş Ağayev cinayət məsuliyyətinə cəlb olundu - SON DƏQİQƏ
26 iyul 09:41
- 60 MANATA görə ADAM ÖLDÜRDÜ
26 iyul 09:22
- Pezeşkiandan İNQİLABİ İLK: Azərbaycan dili ilə bağlı...
26 iyul 09:10
- Ağadadaş Ağayevdən şikayətçi deyiləm - Həmin qadın danışdı
26 iyul 00:51
- AĞ Partiya sədrinin köməkçisi Mətləb Aslanovun namizədliyi qeydə alındı
25 iyul 21:53
- Elçin Əfəndiyevin qızı da deputatlığa namizəd oldu - AÇIQLAMA
25 iyul 20:40
- Ağadadaş Ağayevin döyüldüyü MedEra-nın sahibi BU MƏŞHURUN QUDASIDIR - VİDEO
25 iyul 19:01
- Eldar Mahmudovdan YENİ XƏBƏR VAR - Yarım milyona yaxın...
25 iyul 18:55
- Aybəniz İlqarın həbs ediləcəyi xəbərləri yayılıb
25 iyul 18:32
- Xanlar Fətiyev haqqında sensasion faktlar: Sabiq deputat külli miqdarda vəsaiti ölkədən necə çıxarıb?
25 iyul 16:12
- OĞLU avtoqəzada ölən ATA Baş prokurora müraciət etdi...
25 iyul 14:48
- Səttar Möhbalıyev bu qurumu ailə biznesinə çevirib – Hüquq müdafiəçisi
25 iyul 12:23
- ŞLYAPA ZAHİD-in işi məhkəmədə - 42 MİLYON necə mənimsənilib?
25 iyul 10:28
- Ziya Bünyadovun qətli ilə bağlı SİRR PƏRDƏSİ ARALANIR
25 iyul 09:08
- Prezident general-leytenantı təltif etdi
24 iyul 16:17
- AĞ ÇİÇƏYİMdən təmzinat tələb edən qadının başınaa BUTULKA ilə VURDULAR
24 iyul 13:26
- İlham Əliyev Şavkat Mirziyoyevə zəng edib
24 iyul 11:57
- O qapını bağlasam, şagird və müəllimlər qalacaq çöldə - VİDEO
24 iyul 11:49
- Rusiya müdafiə nazirinin müavinini 1 MILYON RUBL ( 19 MIN AZN ) rüşvətə görə 15 İL HƏBS gözləyir )))
24 iyul 09:42
- Əkrəm Həsənov - Gəlirlər azalır, qiymətlər və aqressiya artır
24 iyul 02:03
- Bu ölkədə SUBAYLIĞI QADAĞAN etmək istəyirlər
24 iyul 01:14
- NAR-ın dəstəyi ilə Ana dilində səlis danışanların çempionatı - Cəlalə Nəzəroğlunun müsahibəsi
23 iyul 18:31
- Sabiq nazirin qızı da deputatlığa namizəd oldu
23 iyul 12:39